| Былыр биир һаамай огонньоро олорбут, кыыстаак. |
| Bɨlɨr biːr haːmaj ogonnʼoro olorbut, kɨːstaːk. |
| В старину жил один старик-нганасанин. Была у него дочь. |
|
|
| Бу кыыһа улаатан кусаайка буолан баран өлөн каалбыт. |
| Bu kɨːha ulaːtan kusaːjka bu͡olan baran ölön kaːlbɨt. |
| Эта дочь, достигнув возраста невесты, умерла. |
|
|
| Маны агата һүрдээктик ытыыр. |
| Manɨ agata hürdeːktik ɨtɨːr. |
| Тут отец ее сильно загоревал. |
|
|
| Карайаары гыммыттарын этэр: |
| Karajaːrɨ gɨmmɨttarɨn eter: |
| Когда захотели похоронить, сказал: |
|
|
| — Мин кыыспын биэк бэйэбин кытта тиэйэ һылдьыам, кини тиллиэгэ, улакан ойууҥҥа тилиннэриэм, — диир. |
| "Min kɨːspɨn bi͡ek bejebin kɨtta ti͡eje hɨldʼɨ͡am, kini tilli͡ege, ulakan ojuːŋŋa tilinneri͡em", diːr. |
| "Я свою дочь век буду возить с собой, она воскреснет, я попрошу большого шамана оживить ее", говорит. |
|
|
| Дьэ кыыһын һыргага тиэйэ һылдьар. |
| Dʼe kɨːhɨn hɨrgaga ti͡eje hɨldʼar. |
| Вот дочку возит на нарте. |
|
|
| Ол һылдьан ойуннары көрдөһөр, биирдэрэ да буолбат. |
| Ol hɨldʼan ojunnarɨ kördöhör, biːrdere da bu͡olbat. |
| Ездит и просит шаманов, но ни один не [соглашается]. |
|
|
| Арай икки улакан ойуну кыырдарар икки дьыла ааспытын гэннэ. |
| Araj ikki ulakan ojunu kɨːrdarar ikki dʼɨla aːspɨtɨn genne. |
| Только когда прошло два года, упросил камлать двух больших шаманов. |
|
|
| Кыыһын этэ дабнуо һытыйан уҥуоктара эрэ каалбыт. |
| Kɨːhɨn ete dabnu͡o hɨtɨjan uŋu͡oktara ere kaːlbɨt. |
| Труп девушки давно сгнил, остались одни кости. |
|
|
| Бу икки ойун кыыраннар тугу да гымматтар. |
| Bu ikki ojun kɨːrannar tugu da gɨmmattar. |
| Эти два шамана покамлали, но ничего не смогли сделать. |
|
|
| Үһүс һыла буолар. |
| Ühüs hɨla bu͡olar. |
| Третий год настает. |
|
|
| Ол һаамай ыксатыгар ичээн баар эбит. |
| Ol haːmaj ɨksatɨgar ičeːn baːr ebit. |
| Недалеко от этого нганасанина кочевал провидец. |
|
|
| Бу ичээн бэркэ аһынар һаамайын. |
| Bu ičeːn berke ahɨnar haːmajɨn. |
| Этот провидец очень жалел соседа нганасанина. |
|
|
| Биирдэ түһүүр. |
| Biːrde tühüːr. |
| Однажды он видит [вещий] сон. |
|
|
| Ол түһүөн баран һаамайыгар кэлэн кэпсиир: |
| Ol tühü͡ön baran haːmajɨgar kelen kepsiːr: |
| Увидев такой сон, приходит рассказать нганасанину: |
|
|
| — Бу эн кыыһыҥ тиллиэк быһыылаак, муокаһа биир этэ. |
| "Bu en kɨːhɨŋ tilli͡ek bɨhɨːlaːk, mu͡okaha biːr ete. |
| "Твоя дочь, видимо, воскреснет, а удивительное вот в чем. |
|
|
| Огоҥ кутун һиэбит өлүүтэ эбэгэ өлүү уутугар илдьэ һылдьар эбит. |
| Ogoŋ kutun hi͡ebit ölüːte ebege ölüː uːtugar ildʼe hɨldʼar ebit. |
| Дух, похитивший душу твоей дочери, держит ее, оказывается, в море, в воде смерти. |
|
|
Бииргэс ойунуҥ кыыл буолан һиринэн батан, түүтэ кыраары кайагаска баппат буолар, бииргэс кыыл буолан ууннан устан тийдэгинэ долгуна, кабаары эрэ гыннагына, кутун илдьэн кээһэр. |
| Biːrges ojunuŋ kɨːl bu͡olan hirinen batan, tüːte kɨraːrɨ kajagaska bappat bu͡olar, biːrges kɨːl bu͡olan uːnnan ustan tijdegine dolguna, kabaːrɨ ere gɨnnagɨna, kutun ildʼen keːher. |
Один из твоих шаманов, став диким оленем, идет по его следу по земле, но шерсть его покрывается слоем наледи и он не может пролезть в отверстие [между мирами], а когда другой, обернувшись диким оленем, подплывает по воде и готов подхватить [душу], волна относит от него ее душу. |
|
|
| Тогус һыл огурдук батыһыактара, онтон кайтак буолар. |
| Togus hɨl ogurduk batɨhɨ͡aktara, onton kajtak bu͡olar." |
| Девять лет так они будут преследовать, а что потом случится — неизвестно." |
|
|
| Онуога һаамай огонньоро этэр: |
| Onu͡oga haːmaj ogonnʼoro eter: |
| На это старик-нганасанин говорит: |
|
|
| — Ол ойун кыайбатын билэр киһи бэйэҥ того тилиннэрэн көрбөккүн, — диир, ааттаһар. |
| "Ol ojun kɨ͡ajbatɨn biler kihi bejeŋ togo tilinneren körbökkün", diːr, aːttahar. |
| "Если знаешь, что шаману это не под силу, почему сам не попытаешься оживить ее?", умоляет. |
|
|
| — Дьэ бэркэ муҥнанныҥ, — диир. |
| "Dʼe berke muŋnannɨŋ", diːr. |
| "Да, сильно ты страдаешь", говорит. |
|
|
| — Кайтак гынабын, тилиннэгинэ миэкэ дьактар биэриэҥ дуу? |
| "Kajtak gɨnabɨn, tilinnegine mi͡eke dʼaktar bi͡eri͡eŋ duː?" |
| "Что же мне делать, ну, если она воскреснет, дашь мне ее в жены?" |
|
|
| — Баайым аҥарын биэриэм, бэйэтин биэриэм, тилиннэр эрэ, — диир. |
| "Baːjɨm aŋarɨn bi͡eri͡em, bejetin bi͡eri͡em, tilinner ere", diːr. |
| "Половину своего богатства дам, ее саму отдам, только оживи", говорит. |
|
|
| Ичээнэ утуйан каалар. |
| Ičeːne utujan kaːlar. |
| Провидец углубился в сон. |
|
|
| Бу утуйа һытан, дьэ ол өлүүтүн һиригэр тийэр. |
| Bu utuja hɨtan, dʼe ol ölüːtün hiriger tijer. |
| Вот во сне приходит в ту страну смерти. |
|
|
| Дьэ ол өлүүтүн һиригэр тийэр. |
| Dʼe ol ölüːtün hiriger tijer. |
| Приходит в страну смерти. |
|
|
| Тийбитэ эльбэк багайы дьон үҥкүүлүү тураллар. |
| Tijbite elʼbek bagajɨ dʼon üŋküːlüː turallar. |
| Пришел туда, много людей танцевали. |
|
|
| Манна көрдүү һатыыр кыыстарын кутун — туок кэлиэй вовсе булбат. |
| Manna kördüː hatɨːr kɨːstarɨn kutun — tu͡ok keli͡ej vovse bulbat. |
| Пытался в этом месте искать душу девушки, но ничего не было, не нашел. |
|
|
| Онтон бу һиртэн атын миэстэгэ барыым — диир. |
| "Onton bu hirten atɨn mi͡estege barɨːm", diːr. |
| "Из этого места в другое пойду", — думает. |
|
|
| Тийэр биир һиргэ. |
| Tijer biːr hirge. |
| Приходит в другое место. |
|
|
| Онно үс тэбис тэҥ һырайдаак, таҥастаак кыыс баар эбит. |
| Onno üs tebis teŋ hɨrajdaːk, taŋastaːk kɨːs baːr ebit. |
| А там, оказывается, есть три девушки совершенно одинаковые: и по лицу, и по одежде. |
|
|
| Мантан бииргэстэрэ огонньор кыыһа. |
| Mantan biːrgestere ogonnʼor kɨːha. |
| Одна из них и была дочерью старика. |
|
|
| Кайалара ол кыыһын кыайан билбэт. |
| Kajalara ol kɨːhɨn kɨ͡ajan bilbet. |
| Кто из них та девушка, не может угадать. |
|
|
| Таҥастарын һиигин ааган көрөр — аксаана барыта биир. |
| Taŋastarɨn hiːgin aːgan körör — aksaːna barɨta biːr. |
| Считает, сколько швов на их одежде — счет одинаковый. |
|
|
| Муҥнана һатыыр. |
| Muŋnana hatɨːr. |
| Измучается совсем. |
|
|
| Бу кыргыттар үс дьиэлээктэр тус туспа. |
| Bu kɨrgɨttar üs dʼi͡eleːkter tus tuspa. |
| У этих девушек три жилища, они стоят отдельно друг от друга. |
|
|
| Онно киэһэ үҥкүүттэн кэлэн утуйан каалаллар. |
| Onno ki͡ehe üŋküːtten kelen utujan kaːlallar. |
| Вечером после танцев приходят туда и засыпают. |
|
|
| Кыргыттарын кытта кэпсэтээри гынар, биирдэстэрэ да һаҥарбат. |
| Kɨrgɨttarɨn kɨtta kepseteːri gɨnar, biːrdestere da haŋarbat. |
| Хочет поговорить с девушками, но ни одна не отвечает. |
|
|
| Кайдак буолуомуй диэн һананар. |
| Kajdak bu͡olu͡omuj di͡en hananar. |
| "Что будет со мной", думает. |
|
|
| Биргэстэрин дьиэтигэр һаһан киирэн утуйтун кэтиир. |
| Birgesterin dʼi͡etiger hahan kiːren utujtun ketiːr. |
| Заходит к одной в дом и тайком наблюдает, как спит. |
|
|
| Угурдук үс дьиэгэ үһүөннэригэр конно да тугу даа булан ылбата. |
| Ugurduk üs dʼi͡ege ühü͡önneriger konno da tugu daː bulan ɨlbata. |
| Так побывал во всех трех домах, но ничего не выяснил. |
|
|
| Дьэ биирдэ үһүөн биир дьиэгэ мунньусталлара буолбут. |
| Dʼe biːrde ühü͡ön biːr dʼi͡ege munnʼustallara bu͡olbut. |
| Вот однажды случилось так, что собрались они втроем в одном доме. |
|
|
| Манна киирэн ичээн һаһа һыппыт. |
| Manna kiːren ičeːn haha hɨppɨt. |
| Провидец вошел и спрятался. |
|
|
| Бу һыттагына биир кыыс арай һанааргаабыт. |
| Bu hɨttagɨna biːr kɨːs araj hanaːrgaːbɨt. |
| Когда так лежала, одна из девушек загрустила. |
|
|
| Маны икки догоро ыйыппыттар: |
| Manɨ ikki dogoro ɨjɨppɨttar: |
| Тогда обе подруги спрашивают: |
|
|
| — Туок буолан һаннааргыыгын? — диэн. |
| "Tu͡ok bu͡olan hannaːrgɨːgɨn", di͡en. |
| — О чем ты печалишься? — сказали. |
|
|
| Кыыстара эппит: |
| Kɨːstara eppit: |
| Девушка сказал: |
|
|
| — Мин ийэм биир бэрт кэриэстээк һэппин биэримийэ ыыппыт. |
| "Min ijem biːr bert keri͡esteːk heppin bi͡erimije ɨːppɨt." |
| — Моя мать отправила меня, не отдав самую заветную вещь. |
|
|
| Ону догордоро эппиттэр: |
| Onu dogordoro eppitter: |
| Тут подруги сказали: |
|
|
| — Туок буолуой, ийэтэ кэллэгинэ бэйэтэ эгэлэн биэриэ буоллага дии. |
| "Tu͡ok bu͡olu͡oj, ijete kellegine bejete egelen bi͡eri͡e bu͡ollaga diː." |
| — Ну и что, когда мать придет, сама принесет и отдаст. |
|
|
| — Дьэ бу эбит буоллага огонньор кыыһа, — дии һаныыр. |
| "Dʼe bu ebit bu͡ollaga ogonnʼor kɨːha", diː hanɨːr. |
| — Ведь эта, оказывается, дочь старика, — думает. |
|
|
| Утуйбутун кэннэ кууһан баран дьэ көтөр дии. |
| Utujbutun kenne kuːhan baran dʼe kötör diː. |
| Как уснула, обнимает ее и полетает. |
|
|
| Ол бириэмэгэ тукары тогус кун утуйа һыппыт. |
| Ol biri͡emege tukarɨ togus kun utuja hɨppɨt. |
| И все это время, все девять суток, спал [провидец]. |
|
|
| Дьэ кууһан баран эккириэн турар дии уһуктан. |
| Dʼe kuːhan baran ekkiri͡en turar diː uhuktan. |
| Обняв ее, просыпается и вскакивает. |
|
|
| Манна һүүрэннэр лөчүөгү эгэлэллэр. |
| Manna hüːrenner löčü͡ögü egeleller. |
| Тут бегут и приводят помощника [шамана]. |
|
|
| — Уҥуоктарын эгэлиҥ, — дии-дии кыыран ньүһүйэр дии үс түүннээк күнү өлүү дойдутуттан төннөн. |
| "Uŋu͡oktarɨn egeliŋ", diː-diː kɨːran nʼühüjer diː üs tüːnneːk künü ölüː dojdututtan tönnön. |
| "Принесите ее кости", так говоря, камлает неистово три дня и три ночи подряд, возвращаясь из страны смерти. |
|
|
| Онуога таба тириитигэр эгэлэллэр оҥуоктарын. |
| Onu͡oga taba tiriːtiger egeleller oŋu͡oktarɨn. |
| Тут приносят на оленьей шкуре ее кости. |
|
|
| Көрбүттэрэ кыыһы көтөгөн турар, только кыыстара камнаабат, өлбүт дуу, утуйбут дуу көрдүк. |
| Körbüttere kɨːhɨ kötögön turar, tolʼko kɨːstara kamnaːbat, ölbüt duː, utujbut duː kördük. |
| Увидели, что держит на руках девушку, только девушка не движется, будто мертвая или спящая. |
|
|
| Баа кыыс уҥуоктарын иһигэр һукуйдуу каалыыр дии. |
| Baː kɨːs uŋu͡oktarɨn ihiger hukujduː kaːlɨːr diː. |
| Кости той девушки вкладывает вовнутрь, словно в малицу. |
|
|
| Мантыта тиллэн кэлэн дьэ баа огонньоруҥ кыыһа буолар. |
| Mantɨta tillen kelen dʼe baː ogonnʼoruŋ kɨːha bu͡olar. |
| Та оживает и это дочь старика. |
|
|
| Маны ичээниҥ дьактар гынан олорор. |
| Manɨ ičeːniŋ dʼaktar gɨnan oloror. |
| Провидец, взяв ее в жены, живет [вместе с ней]. |
|
|
| Каалааччы икки догордоро үҥкүүгэ ыгыраары гыммыттар — киһилэрэ һуок. |
| Kaːlaːččɨ ikki dogordoro üŋküːge ɨgɨraːrɨ gɨmmɨttar — kihilere hu͡ok. |
| Две оставшиеся подруги хотели было позвать ее на пляску — а никого нет. |
|
|
| Билбиттэрэ ойун илпит. |
| Bilbittere ojun ilpit. |
| Узнали, что увел шаман. |
|
|
| Маны дьэ кыйаканаллар. |
| Manɨ dʼe kɨjakanallar. |
| Тогда они разгневались. |
|
|
| Тиллээччигин булан һанаатын эрийэн, үөр буолан, удаган гыналлар. |
| Tilleːččigin bulan hanaːtɨn erijen, ü͡ör bu͡olan, udagan gɨnallar. |
| Став блуждающими духами, находят ожившую, завладеют ее разумом, делают из нее шаманка. |
|
|
| Удаган гынаары каайаллар: |
| Udagan gɨnaːrɨ kaːjallar: |
| Принуждают стать шаманкой: |
|
|
| — Биһиги эйигин һиэкпит, эмээксин тириитин һүлэҥҥин дүҥүр оҥостубатаккына. |
| "Bihigi ejigin hi͡ekpit, emeːksin tiriːtin hüleŋŋin düŋür oŋostubatakkɨna." |
| — Мы тебя съедим, если не сдерешь кожу со старухи и не обтянешь ею свой бубен. |
|
|
| Дьэ онно биир эмээксини кастааннар, ол тириитинэн дүҥүр оҥостоллор. |
| Dʼe onno biːr emeːksini kastaːnnar, ol tiriːtinen düŋür oŋostollor. |
| Вот тогда сдирают кожу с одной старухи и ею делают бубен. |
|
|
| Ол домугар ити ыалдьар буоллуҥ даа һаамай биирдии өлбөт. |
| Ol domugar iti ɨ͡aldʼar bu͡olluŋ daː haːmaj biːrdiː ölböt. |
| Из-за этого греха, как только начнется большая болезнь, нганасаны не поодиночке умирают. |
|
|
| Һаамай орданнан баранар. |
| Haːmaj ordannan baranar. |
| Нганасаны целыми родами пропадают. |
|
|