һаамайдар былыр-былыр Кэрикэҕэ олорор эбиттэрэ, Дьэһэйгэ — чааҥииттар, Тааска — тоҥустар. |
Haːmajdar bɨlɨr-bɨlɨr Kerikege oloror ebittere, Dʼehejge — čaːŋiːttar, Taːska — toŋustar. |
Давным-давно нганасаны жили у хребта Кэрикэ, на Есее — чангиты, на Камне — эвенки. |
|
|
Арай биирдэ биир һаамай дьактарын чааҥииттар уорбуттар. |
Araj biːrde biːr haːmaj dʼaktarɨn čaːŋiːttar u͡orbuttar. |
Как-то у одного нганасанина чангиты украли жену. |
|
|
Бу дьактар, эрэ кыыллана барбытын кэннэ, иистэнэ олорбут. |
Bu dʼaktar, ere kɨːllana barbɨtɨn kenne, iːstene olorbut. |
Когда муж ушел на охоту за дикими оленями, эта женщина сидела за шитьем. |
|
|
Ол олодогуна, ыттар үрбүттэр. |
Ol olordoguna, ɨttar ürbütter. |
Вот когда так сидела, залаяли собаки. |
|
|
"Иччилэрин ыттар үрүө һуок этилэрэ", — дьии һанаабыт. |
"Iččilerin ɨttar ürü͡ö hu͡ok etilere", dʼiː hanaːbɨt. |
"На хозяина собаки не лаяли бы", подумала она. |
|
|
Уотун оттоору гынарын гытта, үс киһи киирбит да, дьактары торгого һуулаан баран, илдьэ барбыттар. |
U͡otun ottoːru gɨnarɨn gɨtta, üs kihi kiːrbit da, dʼaktarɨ torgogo huːlaːn baran, ildʼe barbɨttar. |
Как только приготовилась развести очаг, зашли трое, завернули женщину в материю и взяли с собой. |
|
|
Киэһэ һаамай кэлбитэ: ыттара баайылла һыталлар, дьиэтэ кам тоҥмут, ким да һуок, кап-караҥа. |
Ki͡ehe haːmaj kelbite, ɨttara baːjɨlla hɨtallar, dʼi͡ete kam toŋmut, kim da hu͡ok, kap-karaŋa. |
Вечером приходит нганасанин: собаки лежат на привязи, чум насквозь промерз, никого нет, темным-темно. |
|
|
Айыы дьии, дьактарым кайдиэк барбыта буолуой? — һанааргаабыт. |
"Ajɨː dʼiː, dʼaktarɨm kajdi͡ek barbɨta bu͡olu͡oj", hanaːrgaːbɨt. |
"Грех-то какой, жена куда могла уйти?", опечалился он. |
|
|
һарсиэрдэ һырдыырын гытта үөрүн эгэлэ барбыт. |
Harsi͡erde hɨrdɨːrɨn gɨtta ü͡örün egele barbɨt. |
Утром, как только рассвело, он пошел пригнать свое стадо. |
|
|
Табата барыта баар эбит. |
Tabata barɨta baːr ebit. |
Все олени, оказывается, были на месте. |
|
|
"Мин тоҥуспар көһүөм, тугу гыныамый һоготогун? |
"Min toŋuspar köhü͡öm, tugu gɨnɨ͡amɨj hogotogun? |
"Откочую я к моему эвенку, что мне одному делать? |
|
|
Һүбэлэһиэм иттэ", — дьиэн һанаабыт. |
Hübelehi͡em itte", dʼi͡en hanaːbɨt. |
Хоть посоветуюсь", так подумал. |
|
|
Чор һоготок киһи өр комунуой — тоҥуска көһөн кэлбитэ, киһитэ илимнэнэ барбыт эбит, иньэтэ ирэ баар. |
Čor hogotok kihi ör komunu͡oj — toŋuska köhön kelbite, kihite ilimnene barbɨt ebit, inʼete ire baːr. |
Одинокому человеку долго ли собраться — прикочевал к эвенку, оказывается, тот ушел проверять сети, дома была только его мать. |
|
|
Тоҥус һоч-һоготогун олорор эбит. |
Toŋus hoč-hogotogun oloror ebit. |
Эвенк, оказывается, совсем одиноко жил. |
|
|
Киэһэ кэлбит. |
Ki͡ehe kelbit. |
Он пришел вечером. |
|
|
һаамай эрэйдээк кэпсээбит дьактара һүппүтүн. |
Haːmaj erejdeːk kepseːbit dʼaktara hüppütün. |
Бедный нганасанин рассказал, что исчезла его жена. |
|
|
— Чэ, ким гыныай, бэгэһээ миньиэкэ үс киһи баар этилэрэ. |
"Če, kim gɨnɨ͡aj, begeheː minʼi͡eke üs kihi baːr etilere. |
"Ну, кто же мог сделать? Вчера ко мне заходили трое мужчин. |
|
|
Көрүҥҥэрэ һоччото һуок этэ — арааһа чааҥииттар быһыылаак. |
Körüŋŋere hoččoto hu͡ok ete — araːha čaːŋiːttar bɨhɨːlaːk. |
На вид не очень хорошие люди, видимо, чангиты. |
|
|
Миньигиттэн туокпун ылыактарай?! |
Minʼigitten tu͡okpun ɨlɨ͡aktaraj?" |
Что им с меня взять?!" |
|
|
Чугас баар ыаллар эмиэ кэпсииллэр кайтак гинилэр дьактаттары уора һылдьалларын, — тоҥус дьиэбит. |
"Čugas baːr ɨ͡allar emi͡e kepsiːller kajtak giniler dʼaktattarɨ u͡ora hɨldʼallarɨn", toŋus dʼi͡ebit. |
Ближние соседи тоже рассказывали, что они крадут женщин", сказал эвенк. |
|
|
— Эн төһө коһууҥҥунуй? — тоҥус догорун ыйыппыт. |
"En töhö kohuːŋŋunuj", toŋus dogorun ɨjɨppɨt. |
"Насколько ты ловок как косун?", спросил эвенк у друга. |
|
|
— Коһуун буоламмын һылдьар эньибин, — дьиэбит һаамайа. |
"Kohuːn bu͡olammɨn hɨldʼar enʼibin", dʼi͡ebit haːmaja. |
"Раз жив, наверно, не такой уж слабый косун", сказал нганасанин. |
|
|
— Оччого мин эньигин билиэм: төһө бэркиний. |
"Oččogo min enʼigin bili͡em, töhö berkinij. |
"Тогда, чтобы я знал что ты умеешь. |
|
|
Мин эньигин үс ыт һыргата кураҥыттан ытыам. |
Min enʼigin üs ɨt hɨrgata kuraŋɨttan ɨtɨ͡am." |
Я буду стрелять в тебя с расстояния трех собачьих нарт." |
|
|
Тоҥус үстэ ыппыт, эҥэрин ирэ кырыытын һиирэ көтүппүт. |
Toŋus üste ɨppɨt, eŋerin ire kɨrɨːtɨn hiːre kötüppüt. |
Эвенк выстрелил три раза, пострелил только край его подола. |
|
|
— Аны эн ыт, — дьиэбит. |
"Anɨ en ɨt", dʼi͡ebit. |
"Теперь ты стреляй", сказал. |
|
|
һаамай ыппыт — таппатак. |
Haːmaj ɨppɨt — tappatak. |
Нганасанин выстрелил — не попал. |
|
|
— Дьэ бэрт. |
"Dʼe bert. |
"Ну, хорошо. |
|
|
Коһууҥҥун эбит, — тоҥуһа кайгаабыт. |
Kohuːŋŋun ebit", toŋuha kajgaːbɨt. |
Ты, оказывается, [настоящий] косун", похвалил эвенк. |
|
|
Һарсыҥҥытын көспүттэр. |
Harsɨŋŋɨtɨn köspütter. |
Назавтра отправились в путь. |
|
|
Үс тааһы быспыттар. |
Üs taːhɨ bɨspɨttar. |
Перевалили через три горных хребта. |
|
|
— Дьэ мин иньэбин һаамайдыы таҥыннаран баран барыам. |
"Dʼe min inʼebin haːmajdɨː taŋɨnnaran baran barɨ͡am. |
"Вот я переодену мать в нганасанскую одежду и поеду к ним. |
|
|
Мин гинилэри албынныам. |
Min ginileri albɨnnɨ͡am. |
Я их обману. |
|
|
Дьиэм: бу дьактар — эһиги ылааччы дьактаргыт эдьийэ, бу дьактар мин дьактарым. |
Dʼi͡em 'bu dʼaktar — ehigi ɨlaːččɨ dʼaktargɨt edʼije, bu dʼaktar min dʼaktarɨm.' |
Скажу: 'эта женщина — моя жена, она старшая сестра той женщины, которую вы взяли.' |
|
|
Эн буоллагына мин дьактарым балтыта буолуоҥ. |
En bu͡ollagɨna min dʼaktarɨm baltɨta bu͡olu͡oŋ. |
А ты назовешься братом моей жены." |
|
|
Тоҥус иньэтин кытта баран каалбыттар. |
Toŋus inʼetin kɨtta baran kaːlbɨttar. |
Эвенк с матерью уехали. |
|
|
Тийбиттэрэ: һэттэ ураһа дьиэ тураллар. |
Tijbittere, hette uraha dʼi͡e turallar. |
Подъехали и видят, стоят семь чумов. |
|
|
Ону төгүрүччү киһилэр үҥкүүлүү һылдьаллар. |
Onu tögürüččü kihiler üŋküːlüː hɨldʼallar. |
Вокруг них танцуют люди. |
|
|
"Арааһа, курум быһылаак", — дьии һанаабыттар. |
"Araːha, kurum bɨhɨlaːk", dʼiː hanaːbɨttar. |
"Кажется, у них свадьба", подумали. |
|
|
Тоҥус биир киһини кууспут да үҥкүүлүү һылдьыбыттар. |
Toŋus biːr kihini kuːsput da üŋküːlüː hɨldʼɨbɨttar. |
Эвенк подхватил одного человека и [все] танцевали. |
|
|
Ол һылдьан ыйыппыт: |
Ol hɨldʼan ɨjɨppɨt: |
Танцуя, спросил: |
|
|
— Канна баарый улаканнарын дьиэтэ, онно һаамай дьактара баар. |
"Kanna baːrɨj ulakannarɨn dʼi͡ete, onno haːmaj dʼaktara baːr." |
"Где здесь чум старшего, там должна быть жена нганасанина." |
|
|
Бу киһи кыыһыра-кыыһыра һаҥарбыт, ыйбыт дьиэтин. |
Bu kihi kɨːhɨra-kɨːhɨra haŋarbɨt, ɨjbɨt dʼi͡etin. |
Тот человек ответил сердито-пресердито и указал на чум. |
|
|
Тоҥус киирбитэ — дьактар карага ытаан комуос һага буолбут. |
Toŋus kiːrbite — dʼaktar karaga ɨtaːn komu͡os haga bu͡olbut. |
Эвенк зашел — плакает женщина, глаза от слез стали размером с ковш. |
|
|
Тоҥус киирбит да улаканнарын дьиэк каампыт: |
Toŋus kiːrbit da ulakannarɨn dʼi͡ek kaːmpɨt: |
Эвенк сразу шагнул в сторону самого старшего: |
|
|
— Мин дьактарым балтытын дьактар гынан олорогун. |
"Min dʼaktarɨm baltɨtɨn dʼaktar gɨnan olorogun. |
"Ты взял в жену сестру моей жены. |
|
|
Мин дьактарым балтытын көрсүөн багарар. |
Min dʼaktarɨm baltɨtɨn körsü͡ön bagarar." |
Моя жена хочет встретиться с сестрой." |
|
|
— Чэ бэрт, һарсын барыакпыт көрө, — дьиэбит чааҥиит. |
"Če bert, harsɨn barɨ͡akpɨt körö", dʼi͡ebit čaːŋiːt. |
"Ну ладно, завтра поедем на встречу", сказал чангит. |
|
|
һарсыҥҥытын бу дьактары чааҥиит эгэлэн кэлбит. |
Harsɨŋŋɨtɨn bu dʼaktarɨ čaːŋiːt egelen kelbit. |
Назавтра чангит приехал, привез с собой ту женщину. |
|
|
Дьиэгэ киирбиттэрин кэннэ һаамай чааҥиит табаларын быатын быһа баттаабыт. |
Dʼi͡ege kiːrbitterin kenne haːmaj čaːŋiːt tabalarɨn bɨ͡atɨn bɨha battaːbɨt. |
Как только они зашли в чум, нганасанин перерезал лямки на упряжке чангита. |
|
|
Дьактарын мэҥэстэн баран күрээбит. |
Dʼaktarɨn meŋesten baran küreːbit. |
Сам умчался, посадив свою жену на сани. |
|
|
Чааҥиит кэнниттэн һатыы баппыт. |
Čaːŋiːt kennitten hatɨː bappɨt. |
Чангит пешим погнался за ними. |
|
|
һаамай былчыҥын һиирэ ыттарбыт. |
Haːmaj bɨlčɨŋɨn hiːre ɨttarbɨt. |
Он прострелил нганасанину мышцы [ног]. |
|
|
Токтуу түһэн баран һаамай утары каампыт, чааҥиит кулгаагын таһынан кайа кээспит. |
Toktuː tühen baran haːmaj utarɨ kaːmpɨt, čaːŋiːt kulgaːgɨn tahɨnan kaja keːspit. |
Немного погодя нганасанин двинулся навстречу чангиту, тот выпустил [стрелу] мимо его уха. |
|
|
Чааҥиит кустугун барытын ыппыт да күрээбит. |
Čaːŋiːt kustugun barɨtɨn ɨppɨt da küreːbit. |
Чангит выпустил все свои стрелы и стал убегать. |
|
|
Тоҥүһү гытта һаамай баппыттар, һитэ баттаан баран мэньиитин кайа оксубуттар. |
Toŋühü gɨtta haːmaj bappɨttar, hite battaːn baran menʼiːtin kaja oksubuttar. |
Нганасанин с эвенком за ним, настигли и разбили ему голову. |
|
|
Ол кэнниттэн тоҥус дьактардаммыт, чааҥиит табаларынан байан-тотон олорбуттар. |
Ol kennitten toŋus dʼaktardammɨt, čaːŋiːt tabalarɨnan bajan-toton olorbuttar. |
После этого эвенк женился, из-за оленей чангитов, они зажили в богатстве и довольстве. |
|
|
Бу көрдүк һаамайдары гытта тоҥустар колбоһон олорбуттар. |
Bu kördük haːmajdarɨ gɨtta toŋustar kolbohon olorbuttar. |
Вот так эвенки жили в мире с нганасанами. |
|
|
һаамайдар ол кэнниттэн куттанан Таас дьиэк көспөт буолбуттар. |
Haːmajdar ol kennitten kuttanan Taːs dʼi͡ek köspöt bu͡olbuttar. |
Нганасаны после этого, опасаясь, перестали кочевать в сторону Камня. |
|
|