| Дьэ былыр, һир-таҥара үөскүүрүгэр, курпааскы муора һирдээгэ үһү. |
| Dʼe bɨlɨr, hir-taŋara ü͡ösküːrüger, kurpaːskɨ mu͡ora hirdeːge ühü. |
| Вот в давние времена, когда только создавались земля и небо, куропатка в тундре жила, говорят. |
|
|
| Биир дьыл пургаалаак буолбут. |
| Biːr dʼɨl purgaːlaːk bu͡olbut. |
| Один год выдался вьюжный, пуржистый. |
|
|
| Кыһын һамыырдаабыт, каара барыта буус буолбут. |
| Kɨhɨn hamɨːrdaːbɨt, kaːra barɨta buːs bu͡olbut. |
| Зимой пошел дождь, весь снег заледенел. |
|
|
| Биир да кадьырык өттүтэ һуок. |
| Biːr da kadʼɨrɨk öttüte hu͡ok. |
| Ни одной проталины не было. |
|
|
| Курпааскылар коргуйбуттар, гинилэр ас көрдөнө мас диэкки көппүттэр. |
| Kurpaːskɨlar korgujbuttar, giniler as kördönö mas di͡ekki köppütter. |
| Куропатки проголодались, полетели они искать пищу в сторону леса. |
|
|
| Биир муҥ кырдьагас һүбэһит курпааскылаактар. |
| Biːr muŋ kɨrdʼagas hübehit kurpaːskɨlaːktar. |
| Самая старая куропатка была у них вожаком. |
|
|
| Маска тийбиттэр, канна да кадьырык көстүбэт, талак төбөтө да биллибэт, тибэн кээспит, мас агай караарар. |
| Maska tijbitter, kanna da kadʼɨrɨk köstübet, talak töbötö da billibet, tiben keːspit, mas agaj karaːrar. |
| Долетели до леса, и там нигде проталин не видно, даже верхушки тальника не проглядывают, все замело, только деревья чернеют. |
|
|
| һүбэһиттэрэ һүбэлиир: |
| Hübehittere hübeliːr: |
| Их вожак советует: |
|
|
| — Дьэ аны киһитийбэтибит биһиги. |
| "Dʼe anɨ kihitijbetibit bihigi. |
| "Теперь нам не спастись. |
|
|
| Канна баран өлүөкпүтүй биһиги?! |
| Kanna baran ölü͡ökpütüj bihigi? |
| Не все ли равно, где пропадать? |
|
|
| Бугурдук дуумалыыбын. |
| Bugurduk duːmalɨːbɨn. |
| Вот как думаю. |
|
|
| Каннык эрэ үйэгэ биир һири көрбүттээкпин, биир улаган үрэк баар. |
| Kannɨk ere üjege biːr hiri körbütteːkpin, biːr ulagan ürek baːr. |
| Когда-то заприметил я одно место, там есть большая река. |
|
|
| Ол үрэгиҥ кайдактаах пургаага тибиллээччитэ һуок. |
| Ol üregiŋ kajdaktaːk purgaːga tibilleːččite hu͡ok. |
| Ту реку ни в какую пургу не заносит. |
|
|
| һорок һирэ кыһыны быһа һиикэй буолар. |
| Horok hire kɨhɨnɨ bɨha hiːkej bu͡olar. |
| В некоторых местах всю зиму сохраняются полыньи. |
|
|
| Кытылыттан талактаак, кайата барыта һэппэрээктээк, һугуннаак, оттоок. |
| Kɨtɨlɨttan talaktaːk, kajata barɨta heppereːkteːk, hugunnaːk, ottoːk. |
| По берегам растет ивняк, скалы покрыты багульником, ягодами и травой. |
|
|
| Ол үрэккэ куокаа гиэнэ олого. |
| Ol ürekke ku͡okaː gi͡ene ologo. |
| В той реке живут щуки. |
|
|
| һыччак куокаалар агай биһигини чугаһатыактара һуога. |
| Hɨččak ku͡okaːlar agaj bihigini čugahatɨ͡aktara hu͡oga. |
| Только щуки нас туда не подпустят. |
|
|
| Былыр үйэгэ андагай тыллаактар курпаасканы кытта: курпааскы куокаа дойдутугар барыа һуога диэн, куокаа — курпааскы дойдутугар. |
| Bɨlɨr üjege andagaj tɨllaːktar kurpaːskanɨ kɨtta, kurpaːskɨ ku͡okaː dojdutugar barɨ͡a hu͡oga di͡en, ku͡okaː — kurpaːskɨ dojdutugar. |
| С давних времен есть у них клятвенный уговор с куропатками: куропатки не пойдут в края щук, а щуки — на земли куропаток. |
|
|
| Өйдүүр буоллактырына үтүөннэн биэриэктэрэ һуога. |
| Öjdüːr bu͡ollaktɨrɨna ütü͡önnen bi͡eri͡ektere hu͡oga. |
| Если помнят, добром не уступят. |
|
|
| Биһиги оччого һэрииннэн агай киириниэкпит. |
| Bihigi oččogo heriːnnen agaj kiːrini͡ekpit." |
| Остается нам тогда пойти войной." |
|
|
| Курпааскылар: |
| Kurpaːskɨlar: |
| Куропатки: |
|
|
| — Кирдик. |
| "Kirdik. |
| "Правда. |
|
|
| Манна олорбутунан өлүөкпүт дуо?! |
| Manna olorbutunan ölü͡ökpüt du͡o? |
| Не пропадать же нам тут?! |
|
|
| Ол кэриэтин һэриилэһиэкпит. |
| Ol keri͡etin heriːlehi͡ekpit. |
| Лучше повоюем. |
|
|
| Барыагыҥ!— диэтилэр. |
| Barɨ͡agɨŋ", di͡etiler. |
| Полетели!", сказали |
|
|
| Курпааскылар көтөллөр, үрэккэ тийэллэр. |
| Kurpaːskɨlar kötöllör, ürekke tijeller. |
| Полетели куропатки, достигли реки. |
|
|
| Ас нэлэйэ һытар һирэ эбит. |
| As neleje hɨtar hire ebit. |
| Тут корма вдоволь, оказывается. |
|
|
| Аһыы олорбуттар. |
| Ahɨː olorbuttar. |
| Сели, кормятся. |
|
|
| һиикэй устун куокаа һүбэһитин мэйиитэ былтас гыммыт: |
| Hiːkej ustun ku͡okaː hübehitin mejiːte bɨltas gɨmmɨt: |
| Из полыньи высунулась голова вожака щук: |
|
|
| — Кайа-кээ, курпааскылар, того һиргэ кэлбиккитий? |
| "Kaja-keː, kurpaːskɨlar, togo hirge kelbikkitij? |
| "Эй, куропатки, почему пришли в эти края? |
|
|
| Былыр үйэгэ андагай тыллаак этибит: эһиги һиргитигэр биһиги барбаппыт, эһиги — биһиги һирбитигэр. |
| Bɨlɨr üjege andagaj tɨllaːk etibit, ehigi hirgitiger bihigi barbappɨt, ehigi — bihigi hirbitiger. |
| В давние времена был у нас клятвенный уговор: мы не занимаем ваши края, а вы — наши земли. |
|
|
| Того кэллигит, көстүмэҥ, һаныкаан барыҥ, мантан! |
| Togo kelligit, köstümeŋ, hanɨkaːn barɨŋ, mantan! |
| Зачем пришли, убирайтесь, сейчас же уходите отсюда! |
|
|
| Талак гиэнин һэбирдэгин, һэппэрээк гиэнин төбөтүн да һиэтиэм һуога, оппун да һиэппэппин, чайбын да кастарыам һуога! |
| Talak gi͡enin hebirdegin, heppereːk gi͡enin töbötün da hi͡eti͡em hu͡oga, oppun da hi͡eppeppin, čajbɨn da kastarɨ͡am hu͡oga!" |
| Не дам вам отведать ни листьев ивняка, ни верхушек кустарника, ни травы, не дам копаться и в галечнике!" |
|
|
| Онуга курпааску һүбэһитэ диир: |
| Onuga kurpaːsku hübehite diːr: |
| На это вожак куропаток говорит: |
|
|
| — Биһиги үтүөннэн барбаппыт. |
| "Bihigi ütü͡önnen barbappɨt. |
| "Мы добром не уйдем. |
|
|
| һэрииннэн дааганы бу һири ылыакпыт! |
| Heriːnnen daːganɨ bu hiri ɨlɨ͡akpɨt!" |
| Хоть войной, а возьмем этот край!" |
|
|
| Куокаа һүбэһитэ: |
| Ku͡okaː hübehite: |
| Вожак щук: |
|
|
| — Мин үтүөннэн биэрбэппин. |
| "Min ütü͡önnen bi͡erbeppin. |
| "Я добром не уступлю. |
|
|
| Куокааыны имиччи өлөрдөккүтүнэ ылыаккыт. |
| Ku͡okaːnɨ imičči ölördökkütüne ɨlɨ͡akkɨt. |
| Только перебив всех щук, возьмете. |
|
|
| һэриилэһиэкпит. |
| Heriːlehi͡ekpit. |
| Будем воевать. |
|
|
| Токтооҥ — мин дьоммун комунуом!— диир. |
| Toktoːŋ — min dʼommun komunu͡om", diːr. |
| Обождите — я соберу своих людей!", говорит. |
|
|
| Куокаа һүбэһитэ эргиллэр да кутуругунан "бар" гыммыт, барбыт дьон комуна. |
| Ku͡okaː hübehite ergiller da kuturugunan "bar" gɨmmɨt, barbɨt dʼon komuna. |
| Вожак щук повернулся, "плюх!" — ударил хвостом и уплыл собирать своих. |
|
|
| Куокаа үөрүн барытын эгэлэн һиикэйи карааччы оҥордо. |
| Ku͡okaː ü͡örün barɨtɨn egelen hiːkeji karaːččɨ oŋordo. |
| Щука привела весь свой косяк, так что вся полынья почернела. |
|
|
| Курпааскылар бэлэм кытылга тураллар. |
| Kurpaːskɨlar belem kɨtɨlga turallar. |
| Куропатки наготове на берегу стоят. |
|
|
| Курпааскы һүбэһитэ дьонугар этэр: |
| Kurpaːskɨ hübehite dʼonugar eter: |
| Вожак куропаток своим говорит: |
|
|
| — Куокааны баска ытаарыҥ, агдатыгар өлөөччүтэ һуок! |
| "Ku͡okaːnɨ baska ɨtaːrɨŋ, agdatɨgar ölöːččüte hu͡ok!" |
| "Стрелять надо только в головы щук, если в спины — они не гибнут!" |
|
|
| Курпааскы һэриитэ окторун ыыппыт. |
| Kurpaːskɨ heriːte oktorun ɨːppɨt. |
| Войско куропаток пустило стрелы. |
|
|
| Алаҥаа кирситин тыаһын иһиллээт, куокаалар үөс диэки эргиллэ биэрэн аһарбыттар, курпааскылар окторо куокаа һигдэтигэр да һигдэтигэр биэрэн испит. |
| Alaŋaː kirsitin tɨ͡ahɨn ihilleːt, ku͡okaːlar ü͡ös di͡eki ergille bi͡eren aharbɨttar, kurpaːskɨlar oktoro ku͡okaː higdetiger da higdetiger bi͡eren ispit. |
| Услышав щелчок тетивы лука, щуки, увертываясь, устремились к середине реки, и стрелы куропаток вонзались только в спины да в спины щук. |
|
|
| Куокаалар эргиллэн кэлбиттэр. |
| Ku͡okaːlar ergillen kelbitter. |
| Щуки повернулись и поплыли обратно. |
|
|
| Курпааскылар ок ылыныактарыгар диэри куокаалар ыппыттар курпааскылар һүрэктэрин кыҥаан. |
| Kurpaːskɨlar ok ɨlɨnɨ͡aktarɨgar di͡eri ku͡okaːlar ɨppɨttar kurpaːskɨlar hürekterin kɨŋaːn. |
| Пока куропатки доставали стрелы, щуки стреляли, целясь в сердца куропаток. |
|
|
| Курпааскылар аһаран, көтө гына үөһэ диэки ойон биэрбиттэр, куокаалар окторо - курпааскылар гиэннэрин былчыҥҥа да былчыҥҥа (атактарыгар). |
| Kurpaːskɨlar aharan, kötö gɨna ü͡öhe di͡eki ojon bi͡erbitter, ku͡okaːlar oktoro — kurpaːskɨlar gi͡ennerin bɨlčɨŋŋa da bɨlčɨŋŋa ataktarɨgar. |
| Куропатки, увертываясь, вспархивали над землей, и стрелы щук вонзались только в мускулы ног куропаток. |
|
|
| Огордук һэриилэспиттэр. |
| Ogorduk heriːlespitter. |
| Так воевали. |
|
|
| Кайалара да өлөрсүбэт, кыайсыбат. |
| Kajalara da ölörsübet, kɨ͡ajsɨbat. |
| Никто из них не мог побить, одолеть другого. |
|
|
| Окторо барыта баранан һэриилэһэн бүппүттэр. |
| Oktoro barɨta baranan heriːlehen büppütter. |
| Истратив все стрелы, кончили воевать. |
|
|
| Куока һүбэһитэ: |
| Ku͡oka hübehite: |
| Вожак щук: |
|
|
| — Аны һэриилэһэн бүтүөгүҥ. |
| "Anɨ heriːlehen bütü͡ögüŋ. |
| "Давайте кончим воевать. |
|
|
| Эһиги [канна] багарар көтө һылдьыҥ, канна багарар аһааҥ! — диир. |
| Ehigi kanna bagarar kötö hɨldʼɨŋ, kanna bagarar ahaːŋ", diːr. |
| Вы летайте — куда угодно, кормитесь — где угодно!", говорит. |
|
|
| һоччоттон курпааскылар окторо куокаа һигдэтигэр атырдьак оҥуок буолбуттар, куокаалар окторо курпааскы атагын былчыҥыгар иҥиир оҥуок буолбуттар. |
| Hoččotton kurpaːskɨlar oktoro ku͡okaː higdetiger atɨrdʼak oŋu͡ok bu͡olbuttar, ku͡okaːlar oktoro kurpaːskɨ atagɨn bɨlčɨŋɨgar iŋiːr oŋu͡ok bu͡olbuttar. |
| С тех пор стрелы куропаток превратились в вилообразные кости на спинах щук, а стрелы щук в мускулах ног куропаток превратились в сросшиеся жилистые кости. |
|
|
|
|
|