| Паасынайыҥ ыраактаагылаак эбит. |
| Paːsɨnajɨŋ ɨraːktaːgɨlaːk ebit. |
| У крестьянина-то был царь, оказывается. |
|
|
| Бу ыраактаагыта гиниэ-нэ дьактардаак эбит урут, ол дьактара өлбут, огдуба. |
| Bu ɨraːktaːgɨta gini͡ene dʼaktardaːk ebit urut, ol dʼaktara ölbut, ogduba. |
| Этот царь раньше имел жену, оказывается, та женщина умерла, теперь вдовец. |
|
|
| Биир кыыстаак эбит, ол дьактарыттан каалбыт. |
| Biːr kɨːstaːk ebit, ol dʼaktarɨttan kaːlbɨt. |
| Имеет одну дочь, оказывается, от той жены осталась. |
|
|
| Паасынайыҥ ыраактаагытыгар ас көрдөнө умналана һылдьааччы эбит. |
| Paːsɨnajɨŋ ɨraːktaːgɨtɨgar as kördönö umnalana hɨldʼaːččɨ ebit. |
| Крестьянин обычно ходил к своему царю за подаянием, просить пищи. |
|
|
| Биирдэ барбыта умналана ыраактаагытыгар. |
| Biːrde barbɨta umnalana ɨraːktaːgɨtɨgar. |
| Однажды пошел к царю за подаянием. |
|
|
| Ол барбытыгар ыраактаагытыгар киирбитэ, һаҥардыы утуйан туран, һотторугар һотто турар, һуунан бүтэн баран. |
| Ol barbɨtɨgar ɨraːktaːgɨtɨgar kiːrbite, haŋardɨː utujan turan, hottorugar hotto turar, huːnan büten baran. |
| Когда вошел к царю, [тот] только что встал. [Он,] кончив умываться, утирался полотенцем. |
|
|
| Ыыраактаагыта диэбит: |
| ɨːraːktaːgɨta di͡ebit: |
| Царь сказал: |
|
|
| — Кайа, огонньор, того кэллиҥ? |
| "Kaja, ogonnʼor, togo kelliŋ?" |
| "Ну, старик, зачем пришел?" |
|
|
| Огонньор диэбит: |
| Ogonnʼor di͡ebit: |
| Старик сказал: |
|
|
| — Аччыктааммын ас умналана кэллим, аһа һуок буолан. |
| "Aččɨktaːmmɨn as umnalana kellim, aha hu͡ok bu͡olan." |
| "Изголодавшись, пришел просить пищи: без еды остались." |
|
|
| Паасынай ыраактаагытын гытта чаай испит. |
| Paːsɨnaj ɨraːktaːgɨtɨn gɨtta čaːj ispit. |
| Крестьянин с царем попили чаю. |
|
|
| Чаай иһэн бүтэн баран, диэбит ыраактаагыта: |
| Čaːj ihen büten baran, di͡ebit ɨraːktaːgɨta: |
| Когда кончили пить чай, царь сказал: |
|
|
| — Мин эньиэкэ аста биэриим. |
| "Min enʼi͡eke asta bi͡eriːm." |
| "Я тебе дам пищу." |
|
|
| Огонньорго ыраактаагы биэрбит ого тардар һыргачааныгар. |
| Ogonnʼorgo ɨraːktaːgɨ bi͡erbit ogo tardar hɨrgačaːnɨgar. |
| Царь дал старику детские саночки продуктов. |
|
|
| Дьиэтигэр эгэлинэн баран олорбут. |
| Dʼi͡etiger egelinen baran olorbut. |
| Привезя домой, стал жить. |
|
|
| Эҥин-эҥин аһылыгы илдьибит. |
| Eŋin-eŋin ahɨlɨgɨ ildʼibit. |
| Всякой пищи навез. |
|
|
| Эмээксинин гытта олорбуттар, астара тутайбакка аһыы олорбуттар. |
| Emeːksinin gɨtta olorbuttar, astara tutajbakka ahɨː olorbuttar. |
| Жили со старухой, ели — не нуждались. |
|
|
| Үс түөрт күн олорбуттар. |
| Üs tü͡ört kün olorbuttar. |
| Прожили три-четыре дня. |
|
|
| Биир һарсиэрда ыраактаагытыгар барыыһы арай. |
| Biːr harsi͡erda ɨraːktaːgɨtɨgar barɨːhɨ araj. |
| Вот в одно утро опять к царю приходится идти. |
|
|
| Чаайын иһэн бүтэн баран таҥна олорбут. |
| Čaːjɨn ihen büten baran taŋna olorbut. |
| Попив чаю, сидел одевался. |
|
|
| Таҥнан бүтэн баран табаак тарда олордогуна, дьактара ыалдьыбыт. |
| Taŋnan büten baran tabaːk tarda olordoguna, dʼaktara ɨ͡aldʼɨbɨt. |
| Когда, одевшись, сидел курил табак, вдруг жене стало худо. |
|
|
| Дьактара ыалдьан быага мөҥөр. |
| Dʼaktara ɨ͡aldʼan bɨ͡aga möŋör. |
| Жена от боли билась на ремне. |
|
|
| Дьактарын быарын бигээбит. |
| Dʼaktarɨn bɨ͡arɨn bigeːbit. |
| Пощупал живот жены. |
|
|
| Бигээн көрбүтэ: дьактара оголоноору гынар эбит. |
| Bigeːn körbüte, dʼaktara ogolonoːru gɨnar ebit. |
| Пощупал — жена собирается рожать, оказывается. |
|
|
| Инньэ гынан биир уол огону төрөөн кээһэр. |
| Innʼe gɨnan biːr u͡ol ogonu töröːn keːher. |
| Тут родила одного мальчика. |
|
|
| Огонньор барыа һуок арай: |
| Ogonnʼor barɨ͡a hu͡ok araj. |
| Старику не придется, видно, идти [к царю]. |
|
|
| — Күнүс абиэккэ барыам, — диир. |
| "Künüs abi͡ekke barɨ͡am", diːr. |
| "Днем в обед пойду", говорит. |
|
|
| Дьактарыгар ого һууйуһар. |
| Dʼaktarɨgar ogo huːjuhar. |
| Жене помог обмыть ребенка. |
|
|
| Абиэта күнүс буолбут арай. |
| Abi͡eta künüs bu͡olbut araj. |
| Вот настало время обеда. |
|
|
| — Барабын, — дии-дии таҥнар арай. |
| "Barabɨn", diː-diː taŋnar araj. |
| "Пойду", говорит, и вот одевается. |
|
|
| Бу таҥна турдагына эмиэ ыалдьыбыт дьактара. |
| Bu taŋna turdagɨna emi͡e ɨ͡aldʼɨbɨt dʼaktara. |
| Когда одевался, жене опять худо стало. |
|
|
| Көрбүтэ — дьактара эмиэ оголоноору гынар эбит. |
| Körbüte — dʼaktara emi͡e ogolonoːru gɨnar ebit. |
| Видит — жена опять рожать собирается, оказывается. |
|
|
| Дьактара биир уол огону эмиэ төрөтөн кээспит. |
| Dʼaktara biːr u͡ol ogonu emi͡e törötön keːspit. |
| Родила жена еще одного мальчика. |
|
|
| Огонньор үөрэн эмиэ барбата. |
| Ogonnʼor ü͡ören emi͡e barbata. |
| Старик на радостях опять не пошел. |
|
|
| һүрдээк үөрэн арай. |
| Hürdeːk ü͡ören araj. |
| Опять радуется, вот. |
|
|
| — Айылаагын һарсын барыактыбын, — диир. |
| "Ajɨlaːgɨn harsɨn barɨ͡aktɨbɨn", diːr. |
| "Лучше завтра пойду", говорит. |
|
|
| Күн түһэригэр киэһэ дьактар эмиэ ыалдьыбыт. |
| Kün tüheriger ki͡ehe dʼaktar emi͡e ɨ͡aldʼɨbɨt. |
| Вечером к заходу солнца жене снова худо стало. |
|
|
| Дьактарын бигээбитэ эмиэ оголоноору гынар эбит. |
| Dʼaktarɨn bigeːbite emi͡e ogolonoːru gɨnar ebit. |
| Пощупал жену, оказывается, опять она рожать собирается. |
|
|
| Огонньор үөрэр үс оголоннум диэн. |
| Ogonnʼor ü͡örer "üs ogolonnum" di͡en. |
| Старик радуется, что заимел сразу троих детей. |
|
|
| — Оголорбутун дьэ һарсиэрда ааттаталыам, — диир. |
| "Ogolorbutun dʼe harsi͡erda aːttatalɨ͡am", diːr. |
| "Утром, вот, нареку своих детей именами", говорит. |
|
|
| Утуйан баран һарсиэрда турбуттар, чаай испиттэр. |
| Utujan baran harsi͡erda turbuttar, čaːj ispitter. |
| После сна утром встали, попили чаю. |
|
|
| Чаай иһэн бүтэн баран ааттаталыыр огонньор. |
| Čaːj ihen büten baran aːttatalɨːr ogonnʼor. |
| Кончив пить чай, вот старик нарекает: |
|
|
| — һарсиэрда төрөөччү уолум — Уутаранньык буоллун. |
| "Harsi͡erda töröːččü u͡olum — Uːtarannʼɨk bu͡ollun. |
| "Родившийся утром сын пусть будет Утренник. |
|
|
| Күнүс төрөөччүм диэн — Полдень. |
| Künüs töröːččüm di͡en — Poldenʼ. |
| Родившийся днем — Полдень. |
|
|
| Киэһэ төрөөччүм буоллун, — диир, — Вечерник. |
| Ki͡ehe töröːččüm bu͡ollun", diːr, "Večernik." |
| Родившийся вечером пусть будет", говорит, "Вечерник." |
|
|
| Огонньор барар арай ыраактаагытыгар. |
| Ogonnʼor barar araj ɨraːktaːgɨtɨgar. |
| Вот старик идет к своему царю. |
|
|
| Ыраактаагытыгар тийбитигэр һанардыы чаайын иһэ олорор, һарсиэрдааҥҥытын. |
| ɨraːktaːgɨtɨgar tijbitiger hanardɨː čaːjɨn ihe oloror, harsi͡erdaːŋŋɨtɨn. |
| Когда пришел к царю, тот только что сел за утренний чай. |
|
|
| Ыраактаагыта ыйыппыт: |
| ɨraːktaːgɨta ɨjɨppɨt: |
| Царь спросил: |
|
|
| — Кайа, огонньор, того кэллиҥ? |
| "Kaja, ogonnʼor, togo kelliŋ?" |
| "Ну, старик, зачем пришел?" |
|
|
| Паасынай диэбит: |
| Paːsɨnaj di͡ebit: |
| Крестьянин сказал: |
|
|
| — һүрдээк улахан наадага кэлэбин. |
| "Hürdeːk ulakan naːdaga kelebin. |
| "По очень важному делу пришел. |
|
|
| Мин дуо үс уол оголоннум биир күҥҥэ. |
| Min du͡o üs u͡ol ogolonnum biːr küŋŋe. |
| Я-то троих сыновей заимел, в один день. |
|
|
| Олорбор ас көрдөнө кэлэбин. |
| Olorbor as kördönö kelebin." |
| За продуктами для них пришел." |
|
|
| Инньэ гынан һуругу биэрбит ыраактаагытыгар. |
| Innʼe gɨnan hurugu bi͡erbit ɨraːktaːgɨtɨgar. |
| И дал царю письмо. |
|
|
| Ыраактаагы аакпыта илэ эбит: үс уол оголоок эбит, ааттара барыта баар. |
| ɨraːktaːgɨ aːkpɨta ile ebit, üs u͡ol ogoloːk ebit, aːttara barɨta baːr. |
| Царь прочитал, вправду, оказывается, имеет он троих сыновей, имена тут же. |
|
|
| Ыраактаагы: |
| ɨraːktaːgɨ: |
| Царь: |
|
|
| — Төһө күүһүҥ которунан илт аста, — диэбит. |
| "Töhö küːhüŋ kotorunan ilt asta", di͡ebit. |
| "Увези продуктов, сколько сможешь", сказал. |
|
|
| — Икки ат һыргатына аста илдьиэкпит, — диэбит. |
| "Ikki at hɨrgatɨna asta ildʼi͡ekpit", di͡ebit. |
| "Два воза продуктов отвезем", сказал. |
|
|
| Бу огоннор һыргачааныгар толору тиэйэн баран илпит ас. |
| Bu ogonnor hɨrgačaːnɨgar toloru ti͡ejen baran ilpit as. |
| Этот старик отвез продукты, нагрузив доверху свои саночки. |
|
|
| Бу огонньор дьиэтигэр эгэлэн аһаабыттар. |
| Bu ogonnʼor dʼi͡etiger egelen ahaːbɨttar. |
| Старик, вот, привез все домой, едят. |
|
|
| Бу оголонон баран һүүрбэччэ дьыл олордулар. |
| Bu ogolonon baran hüːrbečče dʼɨl olordular. |
| Вот, как заимели детей, прожили лет двадцать. |
|
|
| Онууга кимниир арай. |
| Onuːga kimniːr araj. |
| Тут он делает вот что. |
|
|
| Биирдэ оголоро тура иликтэринэ ыраактаагытыгар барар. |
| Biːrde ogoloro tura ilikterine ɨraːktaːgɨtɨgar barar. |
| Однажды, когда дети еще не встали, пошел к царю. |
|
|
| Ыраактаагытыгар кэлэн һуруккааны ууран кээспит остуолугар. |
| ɨraːktaːgɨtɨgar kelen hurukkaːnɨ uːran keːspit ostu͡olugar. |
| Придя к царю, положил на стол письмецо. |
|
|
| Ыыраактаагы аакпыт: арай ас умналана кэлбит. |
| ɨːraːktaːgɨ aːkpɨt, araj as umnalana kelbit. |
| Царь прочел: пришел, вот, просить продуктов. |
|
|
| Мунуга ыраактаагы аһы тобус-толору тиэйэн биэрбит һыргачааныгар. |
| Munuga ɨraːktaːgɨ ahɨ tobus-toloru ti͡ejen bi͡erbit hɨrgačaːnɨgar. |
| Тогда царь нагрузил на саночки продуктов с верхом. |
|
|
| Дьиэтигэр эгэлбитэ оголоро турбуттар. |
| Dʼi͡etiger egelbite ogoloro turbuttar. |
| Когда доставил домой, дети уже встали. |
|
|
| Аһатан-һиэтэн баран диэбит: |
| Ahatan-hi͡eten baran di͡ebit: |
| Накормив их, сказал: |
|
|
| — Ыраактаагы эһигини ыгырар. |
| "ɨraːktaːgɨ ehigini ɨgɨrar." |
| "Царь вас зовет." |
|
|
| Уолаттар: |
| U͡olattar: |
| Сыновья: |
|
|
| — Һарсиэрда барыакпыт ээт, — диэбиттэр. |
| "Harsi͡erda barɨ͡akpɨt eːt", di͡ebitter. |
| "Утром и пойдем", сказали. |
|
|
| Бу уолаттар чаай иһэн баран дэлби мас абы абыраппыттар маамаларыгар. |
| Bu u͡olattar čaːj ihen baran delbi mas abɨ abɨrappɨttar maːmalarɨgar. |
| Эти парни, попив чаю, матери накололи вдоволь дров. |
|
|
| Һарсиэрда туран ыраактаагыларыгар барбыттар. |
| Harsi͡erda turan ɨraːktaːgɨlarɨgar barbɨttar. |
| Встав утром, пошли к царю своему. |
|
|
| Кэлбиттэрэ: ыраактаагылара һаҥардыы чаайын иһэн бүтэн олорор. |
| Kelbittere, ɨraːktaːgɨlara haŋardɨː čaːjɨn ihen büten oloror. |
| Пришли: царь сидит, только что кончив пить чай, сидит. |
|
|
| — Ыраактаагы, биһигини туокка ыҥырбытыҥый? |
| "ɨraːktaːgɨ, bihigini tu͡okka ɨŋɨrbɨtɨŋɨj? |
| "Царь, зачем нас призвал? |
|
|
| Тугу һоруйаары? — диэбиттэр. |
| Tugu horujaːrɨ", di͡ebitter. |
| Что поручаешь?", спросили. |
|
|
| Ыраактаагы: |
| ɨraːktaːgɨ: |
| Царь: |
|
|
| — Мин эһигини биир һиргэ һоруйаары гынабын, — диэбит. |
| "Min ehigini biːr hirge horujaːrɨ gɨnabɨn", di͡ebit. |
| "Я хочу вам поручить одно дело", сказал. |
|
|
| — Былыр биир дьактардаак этим. |
| "Bɨlɨr biːr dʼaktardaːk etim. |
| "Когда-то имел я жену. |
|
|
| Ол дьактарбыттан огдуоба каалбы-тым, — диир. |
| Ol dʼaktarbɨttan ogdu͡oba kaːlbɨtɨm", diːr. |
| После [смерти] той жены остался вдовцом", говорит. |
|
|
| — Ол кааламмын биир кыыстаак этим, — диэбит. |
| "Ol kaːlammɨn biːr kɨːstaːk etim", di͡ebit. |
| "От нее была одна дочь", сказал. |
|
|
| — Онтубун чаайдьыт-күөччүт гына һылдьыбытым, — диир. |
| "Ontubun čaːjdʼɨt-kü͡öččüt gɨna hɨldʼɨbɨtɨm", diːr. |
| "Я сделал ее моей домоправительницей", говорит. |
|
|
| — Ол кыыспын дьиэбэр кээһэн баран норуот кэринэ барбытым, — диир. |
| "Ol kɨːspɨn dʼi͡eber keːhen baran noru͡ot kerine barbɨtɨm", diːr. |
| "Оставив дочь свою дома, решил объехать народ", говорит. |
|
|
| — Үс дьыл буолан баран кэлэр курдук кэринээччибин, — диир. |
| "Üs dʼɨl bu͡olan baran keler kurduk kerineːččibin", diːr. |
| "Обычно ездил и возвращался через три года", говорит. |
|
|
| — Үс дьыл буолан баран кэлбитим, кыыһым каччага да һуок этэ, — диир. |
| "Üs dʼɨl bu͡olan baran kelbitim, kɨːhɨm kaččaga da hu͡ok ete", diːr. |
| "Когда приехал через три года, дочери нигде не было", говорит. |
|
|
| — Инньэ гынан ону көрдөтө ыытаары гынабын, — диир. |
| "Innʼe gɨnan onu kördötö ɨːtaːrɨ gɨnabɨn", diːr. |
| "Поэтому хочу послать вас разыскать ее", говорит. |
|
|
| — Ону кайдак гынагыт, аркаастыыгыт дуу, барагыт дуу? — диэбит. |
| "Onu kajdak gɨnagɨt, arkaːstɨːgɨt duː, baragɨt duː", di͡ebit. |
| "Что на это скажите, откажетесь или поедете?", — сказал. |
|
|
| — Мин ол кыыспын көрдүү һатаабытым үһүс дьылым буолла. |
| "Min ol kɨːspɨn kördüː hataːbɨtɨm ühüs dʼɨlɨm bu͡olla. |
| "Я пытаюсь разыскать свою дочь вот уже третий год. |
|
|
| һир да аннынан көрдүү һатыыбын, каллаанынан да көрдүү һатыыбын. |
| Hir da annɨnan kördüː hatɨːbɨn, kallaːnɨnan da kördüː hatɨːbɨn. |
| И под землей пытался искать, и на небесах пробовал найти. |
|
|
| Булбатагым. |
| Bulbatagɨm." |
| Не нашел." |
|
|
| Уолатар: |
| U͡olatar: |
| Парни: |
|
|
| — Биһиги того аркаастыакпытый, барыакпыт, — диэбиттэр. |
| "Bihigi togo arkaːstɨ͡akpɨtɨj, barɨ͡akpɨt", di͡ebitter. |
| "Зачем нам отказываться, поедем", сказали. |
|
|
| — Биһиэкэ туолка атта тэрий, каннык киһиэкэ биирдии атта. |
| "Bihi͡eke tu͡olka atta terij, kannɨk kihi͡eke biːrdiː atta." |
| "Выдай только нам коней, каждому по коню." |
|
|
| Ыраактаагы: |
| ɨraːktaːgɨ: |
| Царь: |
|
|
| — Чэ, булан тэрийиэм, — диэбит. |
| "Če, bulan teriji͡em", di͡ebit. |
| "Ну, это сумею сделать", сказал. |
|
|
| — Чэ барыҥ дьиэгитигэр, һарсиэрда эрдэ кэлээриҥ. |
| "Če barɨŋ dʼi͡egitiger, harsi͡erda erde keleːriŋ." |
| "Ну, идите домой, приходите рано утром." |
|
|
| Аһы аргастарын толору һүгүнэн илпиттэр. |
| Ahɨ argastarɨn toloru hügünen ilpitter. |
| Продуктов на спины доверху наложив, унесли, сколько смогли. |
|
|
| Агаларыгар кэлэн эппиттэр: |
| Agalarɨgar kelen eppitter: |
| Пришли к отцу и сказали: |
|
|
| — Биһигини ыраак һиргэ һоруйан эрэр. |
| "Bihigini ɨraːk hirge horujan erer." |
| "Нас в дальние края царь посылает." |
|
|
| Агаларыгар биир тэнкэ маһы барытын һүгэн эгэлэн абыраппыттар, |
| Agalarɨgar biːr tenke mahɨ barɨtɨn hügen egelen abɨrappɨttar. |
| Натаскав целый лес дров, накололи их. |
|
|
| киэһэлэрэ буолан утуйбуттар. |
| Ki͡ehelere bu͡olan utujbuttar. |
| Вечером улеглись спать. |
|
|
| һарсиэрда тура эккирэспиттэр да чаай иһэн, ыраактаагыларыгар һүүрбүттэр. |
| Harsi͡erda tura ekkirespitter da čaːj ihen, ɨraːktaːgɨlarɨgar hüːrbütter. |
| Утром вскочили и, попив чаю, побежали к царю. |
|
|
| Ыраактаагылара һаҥардыы чаай иһэн бүтэн баран оронугар иттэннэ һытар. |
| ɨraːktaːgɨlara haŋardɨː čaːj ihen büten baran oronugar ittenne hɨtar. |
| Царь, только что попив чаю, лежал, развалясь, на кровати. |
|
|
| — Оо, паасынай уолаттара, утуйар да уута һуок эбиккит, — диэбит. |
| "Oː, paːsɨnaj u͡olattara, utujar da uːta hu͡ok ebikkit", di͡ebit. |
| "О, сыновья крестьянские, и поспать спокойно не можете, оказывается", сказал. |
|
|
| Ыраактаагы тура эккирээн таҥныбыт. |
| ɨraːktaːgɨ tura ekkireːn taŋnɨbɨt. |
| Царь, вскочив, оделся. |
|
|
| Таҥнан баран таксыбыттар төрдүөттэрэ. |
| Taŋnan baran taksɨbɨttar tördü͡öttere. |
| Одевшись, вчетвером вышли. |
|
|
| Үс ат баайыллан турар. |
| Üs at baːjɨllan turar. |
| Три коня на привязи стоят. |
|
|
| — Дьэ бу баар, булары миинэн барыаккыт, — диэбит. |
| "Dʼe bu baːr, bularɨ miːnen barɨ͡akkɨt", di͡ebit. |
| "Вот стоят, на них поедете", сказал. |
|
|
| Уутаранньыгы кытта Полдень аттаарын миинэн баран баран каалбыттар. |
| Uːtarannʼɨgɨ kɨtta Poldenʼ attaːrɨn miːnen baran baran kaːlbɨttar. |
| Утренник и Полдень, сев верхом на своих коней, ускакали. |
|
|
| Вечерник атыгар миинээри атагын уурбут атын һиһин үрдүгэр. |
| Večernik atɨgar miːneːri atagɨn uːrbut atɨn hihin ürdüger. |
| Вечерник, собираясь сесть верхом, положил ногу на спину коня. |
|
|
| Анар атагын уйбакка атын һиһэ булгу барбыт. |
| Anar atagɨn ujbakka atɨn hihe bulgu barbɨt. |
| Не выдержав [тяжести] одной ноги, спина лошади переломилась. |
|
|
| Инньэ гынан ыраактаагытын диэбит: |
| Innʼe gɨnan ɨraːktaːgɨtɨn di͡ebit: |
| Тогда сказал царю: |
|
|
| — Муннук атынан барааччыта һуокпун, атын атта эгэл. |
| "Munnuk atɨnan baraːččɨta hu͡okpun, atɨn atta egel." |
| "На таком коне не поеду, дай другого коня." |
|
|
| Муннуга ыраактаагыта баһын тарбана турбут. |
| Munnuga ɨraːktaːgɨta bahɨn tarbana turbut. |
| На эти слова царь стал чесать голову. |
|
|
| Онтон ыраактаагы аттытыгар кырдьагас багайы огонньор турар эбит. |
| Onton ɨraːktaːgɨ attɨtɨgar kɨrdʼagas bagajɨ ogonnʼor turar ebit. |
| Около царя стоял, оказывается, очень древний старик. |
|
|
| Бу огонньортон ыйытар: |
| Bu ogonnʼorton ɨjɨtar: |
| Спрашивает у того старика: |
|
|
| — Эньиэкэ туок эбит ат һуок дуо? |
| "Enʼi͡eke tu͡ok ebit at hu͡ok du͡o?" |
| "Нет ли у тебя какого-нибудь коня?" |
|
|
| — Миньиэкэ туок кэлиэн гынагын? — диэбит огонньоро. |
| "Minʼi͡eke tu͡ok keli͡en gɨnagɨn", di͡ebit ogonnʼoro. |
| "Откуда у меня будет?", сказал старик. |
|
|
| — Гуораккыт күн диэки өттүгэр барыҥ. |
| "Gu͡orakkɨt kün di͡eki öttüger barɨŋ. |
| "Идите от города своего в сторону солнца. |
|
|
| Ол барбыккыт, копсок туруога гуорат таһыгар. |
| Ol barbɨkkɨt, kopsok turu͡oga gu͡orat tahɨgar. |
| Как пойдете, за городом будет стоять кладовка. |
|
|
| Ону арыйбыккыт: дьиэ иһигэр ат һылдьыага. |
| Onu arɨjbɨkkɨt, dʼi͡e ihiger at hɨldʼɨ͡aga. |
| Откроете ее — внутри пристройки будет ходить конь. |
|
|
| Ол аты кабынаҥҥыт, ат гыныҥ. |
| Ol atɨ kabɨnaŋŋɨt, at gɨnɨŋ. |
| Поймайте того коня, сделайте своим конем." |
|
|
| Барбыттар Вечерник ыраактаагытын гытта. |
| Barbɨttar Večernik ɨraːktaːgɨtɨn gɨtta. |
| Пошли царь с Вечерником вместе. |
|
|
| Бу баран ааны арыйа тардан көтөн түспүттэр. |
| Bu baran aːnɨ arɨja tardan kötön tüspütter. |
| Пришли, открыв дверь, заскочили. |
|
|
| Ону Вечерник ньуогуутуттан кабан ылан баран һиэтэн таксыбыт. |
| Onu Večernik nʼu͡oguːtuttan kaban ɨlan baran hi͡eten taksɨbɨt. |
| Вечерник вывел коня, ухватив за поводья. |
|
|
| Инньэ гынан баран бу ат үрдүтүгэр мииммит да көҥүл көтүтэн каалбыт. |
| Innʼe gɨnan baran bu at ürdütüger miːmmit da köŋül kötüten kaːlbɨt. |
| После этого сел верхом на коня и свободно поскакал. |
|
|
| Киһи койут туолкулаабыта, убайдарын ортотугар иһэр эбит. |
| Kihi kojut tu͡olkulaːbɨta, ubajdarɨn ortotugar iher ebit. |
| Немного погодя опомнился человек — оказывается, уже едет между братьями. |
|
|
| Былыыр һиппит. |
| Bɨlɨːr hippit. |
| Давным-давно догнал. |
|
|
| Тийбиттэр арай гуоракка. |
| Tijbitter araj gu͡orakka. |
| Вот приехали в город. |
|
|
| Бу гуорат дьиэтэ барыта иччитэк. |
| Bu gu͡orat dʼi͡ete barɨta iččitek. |
| Все дома в городе пустые. |
|
|
| Мунна арай биир уһун багайы дьиэ турар эбит. |
| Munna araj biːr uhun bagajɨ dʼi͡e turar ebit. |
| Стоит здесь длинный-предлинный дом, оказывается. |
|
|
| Бииргэс уһугун аанын арыйбыт. |
| Biːrges uhugun aːnɨn arɨjbɨt. |
| Открыл двери с одного конца. |
|
|
| Бу арыйбыта коруоба, ат таксыбыт, үгүс багайы. |
| Bu arɨjbɨta koru͡oba, at taksɨbɨt, ügüs bagajɨ. |
| Когда открыл — вышло оттуда много-премного коров и лошадей. |
|
|
| Муну барытын таһаартаан кээспит чэҥкиччикээнин. |
| Munu barɨtɨn tahaːrtaːn keːspit čeŋkiččikeːnin. |
| Всех до единого вывел. |
|
|
| Мунна аттарын ыытан кээспиттэр. |
| Munna attarɨn ɨːtan keːspitter. |
| Тут пустили своих коней. |
|
|
| Гуорат таһын диэки һогус дьиэ турар эбит, боскуой баҕайы дьиэ. |
| Gu͡orat tahɨn di͡eki hogus dʼi͡e turar ebit, bosku͡oj bagajɨ dʼi͡e. |
| На краю города стоял, оказывается, дом, красивый такой дом. |
|
|
| Ол дьиэгэ кэлэннэр киирбиттэр. |
| Ol dʼi͡ege kelenner kiːrbitter. |
| Подошли к тому дому и вошли. |
|
|
| Иччитэк дьиэ эбит, киһитэ һуок. |
| Iččitek dʼi͡e ebit, kihite hu͡ok. |
| Дом пустой был, оказывается, никого нет. |
|
|
| Манна чаайдаммыттар, күөстэнэллэр. |
| Manna čaːjdammɨttar, kü͡östeneller. |
| Тут приготовили чай, сварили обед. |
|
|
| Аһаан-һиэн баран утуйан каалбыттар. |
| Ahaːn-hi͡en baran utujan kaːlbɨttar. |
| Поев, уснули. |
|
|
| Ол утуйан туран баран һүбэлээбит Вечерник. |
| Ol utujan turan baran hübeleːbit Večernik. |
| Встали после сна, тут Вечерник советует. |
|
|
| Вечерник диир арай: |
| Večernik diːr araj: |
| Вот Вечерник говорит: |
|
|
| — Уутаранньык каалыаҥ, — диир, — дьиэгэ. |
| "Uːtarannʼɨk kaːlɨ͡aŋ", diːr, "dʼi͡ege. |
| "Утренник, ты останешься", говорит, "дома. |
|
|
| Полдень биһикки барыакпыт һуолла көрдүү, туок эмит һуолун булуокпут дааганы, — диир. |
| Poldenʼ bihikki barɨ͡akpɨt hu͡olla kördüː, tu͡ok emit hu͡olun bulu͡okput daːganɨ", diːr. |
| Мы с Полднем пойдем искать следы, может, отыщем чьи-нибудь следы", говорит. |
|
|
| — Дьэ мин барбытым кэннэ туок эмитэ кэлиэгэ, оччого ол кэлээччи миигин күүтэн баран бардын. |
| "Dʼe min barbɨtɨm kenne tu͡ok emite keli͡ege, oččogo ol keleːčči miːgin küːten baran bardɨn. |
| "Если без меня кто-нибудь приедет, пусть тогда меня обождет. |
|
|
| Инньэ гынан күүппэккэ бардагына, мин гинини кайа да һиртэн һитэбин диэбитэ диэр, — диир. |
| Innʼe gɨnan küːppekke bardagɨna, min ginini kaja da hirten hitebin di͡ebite di͡er", diːr. |
| Если уйдет, не дождавшись, я его догоню в любом месте, так и передай", говорит. |
|
|
| Баран каалбыттар балар. |
| Baran kaːlbɨttar balar. |
| Эти ушли. |
|
|
| Ол барбыттарын кэннэ Уутаранньык мастанан кайаан баран оронугар иттэннэ һыппыт. |
| Ol barbɨttarɨn kenne Uːtarannʼɨk mastanan kajaːn baran oronugar ittenne hɨppɨt. |
| После их ухода Утренник заготовил дров и улегся на постели. |
|
|
| Бу һыттагына таһаара аты кытта коруобаны ыгырар һаҥа иһиллэр. |
| Bu hɨttagɨna tahaːra atɨ kɨtta koru͡obanɨ ɨgɨrar haŋa ihiller. |
| Когда так лежал, во дворе послышался голос, зовущий коней и коров. |
|
|
| Ааны устун былтайан көрбүт. |
| Aːnɨ ustun bɨltajan körbüt. |
| Выглянул в дверь. |
|
|
| Көрбүтэ: аты кытта коруобаны биир киһи аһата һылдьар. |
| Körbüte, atɨ kɨtta koru͡obanɨ biːr kihi ahata hɨldʼar. |
| Увидел: один человек лошадей и коров ходит кормит. |
|
|
| Бэйэтэ арсыын анара киһи, бытыга буоллагына миэтэри гытта миэтирэ анара бытыктаак. |
| Bejete arsɨːn anara kihi, bɨtɨga bu͡ollagɨna mi͡eteri gɨtta mi͡etire anara bɨtɨktaːk. |
| Сам ростом в пол-аршина, а борода — метра полтора. |
|
|
| Икки һырга оту эгэлбит, аһата һылдьар. |
| Ikki hɨrga otu egelbit, ahata hɨldʼar. |
| Привез два воза сена и ходит кормит. |
|
|
| — Карактаак эни, буруону көрөр эни, — диэбит уонна оронугар баран һытан каалбыт. |
| "Karaktaːk eni, buru͡onu körör eni", di͡ebit u͡onna oronugar baran hɨtan kaːlbɨt. |
| "Зрячий, наверное, увидит дым", подумал так и, подойдя к кровати, снова улегся. |
|
|
| Онтон койуут тыаһа чыыкынаан киирбит. |
| Onton kojuːt tɨ͡aha čɨːkɨnaːn kiːrbit. |
| Потом кто-то со скрипом вошел. |
|
|
| Ол киирэн иттэннэ һытар киһини һүүһүн аһыттан ылбыт, орон үрдүттэн һууллары тардан ылбыт. |
| Ol kiːren ittenne hɨtar kihini hüːhün ahɨttan ɨlbɨt, oron ürdütten huːllarɨ tardan ɨlbɨt. |
| Как зашел, схватил лежащего человека за челку и стащил с постели. |
|
|
| Инньэ гынан баран тимир бытыгынан кырбаабыт. |
| Innʼe gɨnan baran timir bɨtɨgɨnan kɨrbaːbɨt. |
| Затем исхлестал железкой бородой. |
|
|
| Бу кырбаан баран оронун үрдүгэр быраан кээспит. |
| Bu kɨrbaːn baran oronun ürdüger bɨraːn keːspit. |
| Исхлестав так, бросил на постель. |
|
|
| Таксан каалбыт. |
| Taksan kaːlbɨt. |
| И вышел. |
|
|
| Таксыбытын кэннитинэ ону батан таксар. |
| Taksɨbɨtɨn kennitine onu batan taksar. |
| Когда ушел, тот за ним выходит. |
|
|
| Араччы кааман таксыбыт ыарыы буолан. |
| Araččɨ kaːman taksɨbɨt ɨ͡arɨː bu͡olan. |
| От боли еле ноги передвигая, выходит. |
|
|
| Бу таксан көрбүтэ: арай һуола да һуок, ииһэ да һуок. |
| Bu taksan körbüte, araj hu͡ola da hu͡ok, iːhe da hu͡ok. |
| Выйдя, видит: нет и следа, ничего нет. |
|
|
| Дьиэлэр да иккардилара көстүбэт, туман оксон кээспит. |
| Dʼi͡eler da ikkardilara köstübet, tuman okson keːspit. |
| Между домами ничего не видать, туманом заволокло. |
|
|
| Дьиэтигэр киирэн һыппыт арай. |
| Dʼi͡etiger kiːren hɨppɨt araj. |
| Зашел в дом и вот лежит. |
|
|
| Бу һыттагына киэһэ балыстара кэлбиттэр. |
| Bu hɨttagɨna ki͡ehe balɨstara kelbitter. |
| Когда так лежал, вечером пришли братья. |
|
|
| — Кайа туок буола һытагын? — диэбиттэр. |
| "Kaja tu͡ok bu͡ola hɨtagɨn", di͡ebitter. |
| "Что с тобой, почему лежишь?", спросили. |
|
|
| — Туок ааттаак угаардаак дьиэтэй, угаардаатым, — диэбит. |
| "Tu͡ok aːttaːk ugaːrdaːk dʼi͡etej, ugaːrdaːtɨm", di͡ebit. |
| "Что за дом с угаром? Угорел", сказал. |
|
|
| Онуга балтыта диэбит: |
| Onuga baltɨta di͡ebit: |
| На это младший брат говорит: |
|
|
| — Атын дьиэ туоктаак буолумуой, угаардаак. |
| "Atɨn dʼi͡e tu͡oktaːk bu͡olumu͡oj, ugaːrdaːk." |
| "В чужом доме все может быть, и угар, конечно." |
|
|
| Киэһэлэрэ буолан чаай иһэн бүппүттэр, утуйан каалбыттар. |
| Ki͡ehelere bu͡olan čaːj ihen büppütter, utujan kaːlbɨttar. |
| К вечеру братья кончили пить чай, уснули. |
|
|
| һарсиэрда тураннар диэбит балтылара: |
| Harsi͡erda turannar di͡ebit baltɨlara: |
| Наутро младший брат сказал: |
|
|
| — Полдень кэтиэгэ. |
| "Poldenʼ keti͡ege." |
| "Полдень охранит [дом]." |
|
|
| Уубайын кытта Вечерник барбыт. |
| Uːbajɨn kɨtta Večernik barbɨt. |
| Вечерник со старшим братом ушли. |
|
|
| Барбыттарын кэннэ Полдень мастанар, ууланар. |
| Barbɨttarɨn kenne Poldenʼ mastanar, uːlanar. |
| После их ухода Полдень запасся дровами, водой. |
|
|
| Мунуга бу бэлэмнэнэн баран орунугар һыппыт. |
| Munuga bu belemnenen baran orunugar hɨppɨt. |
| Все заготовив, улегся на постели. |
|
|
| Бу һыттагына маайдииҥҥа талы аты кытта коруобаны ыгырар һаҥаны истибит. |
| Bu hɨttagɨna maːjdiːŋŋa talɨ atɨ kɨtta koru͡obanɨ ɨgɨrar haŋanɨ istibit. |
| Когда так лежал, послышался давешний голос, зовущий лошадей и коров. |
|
|
| Мунуга былтас гыммыта, маайдииҥҥы киһитэ кэлбит. |
| Munuga bɨltas gɨmmɨta, maːjdiːŋŋɨ kihite kelbit. |
| Тут выглянул: давешний человек пришел. |
|
|
| Икки һырга оту эгэлбит. |
| Ikki hɨrga otu egelbit. |
| Два воза сена привез. |
|
|
| Уол диэбит: |
| U͡ol di͡ebit: |
| Парень подумал: |
|
|
| — Буруону көөрө эни, кэлэр эни. |
| "Buru͡onu köːrö eni, keler eni." |
| "Увидит дым, наверное, зайдет, наверное." |
|
|
| Бу киһи кимнээбит, оронугар кэлэн тэрэйэ һыппыт. |
| Bu kihi kimneːbit, oronugar kelen tereje hɨppɨt. |
| Этот человек вот что сделал: на постели развалился. |
|
|
| Оттон койуут киирбит маайдиҥҥи киһитэ уһун бытыктаак. |
| Otton kojuːt kiːrbit maːjdiŋŋi kihite uhun bɨtɨktaːk. |
| Позже заходит тот человек с длинной бородой. |
|
|
| Киирэн диэбит: |
| Kiːren di͡ebit: |
| Войдя, сказал: |
|
|
| — Мин дьиэбэр ыйыппакка того һытагын? |
| "Min dʼi͡eber ɨjɨppakka togo hɨtagɨn?" |
| "Почему в моем доме лежишь, не спросясь?" |
|
|
| Эмиэ һүүһүн аһыттан ылан һууллары тардан ылбыт. |
| Emi͡e hüːhün ahɨttan ɨlan huːllarɨ tardan ɨlbɨt. |
| Опять схватил за челку и стащил. |
|
|
| Бу киһини тимир бытыгынан дэлби кырбаан-кырбаан орон үрдүтүгэр быраан кээспит. |
| Bu kihini timir bɨtɨgɨnan delbi kɨrbaːn-kɨrbaːn oron ürdütüger bɨraːn keːspit. |
| Этого человека исхлестал-исхлестал железной бородой и бросил на постель. |
|
|
| Инньэ гынан баран таксан каалбыт. |
| Innʼe gɨnan baran taksan kaːlbɨt. |
| Сделав так, вышел. |
|
|
| Бу таксыбытын кэнниттэн батан таксыбыт. |
| Bu taksɨbɨtɨn kennitten batan taksɨbɨt. |
| Вот после того как вышел, следом за ним [парень] выходит. |
|
|
| Бу таксан көрбүтэ, таһаарата туок да көстүбэт туман буолан каалбыт. |
| Bu taksan körbüte, tahaːrata tu͡ok da köstübet tuman bu͡olan kaːlbɨt. |
| Вот выйдя, огляделся: во дворе стоит непроглядный туман. |
|
|
| Дьиэтигэр кэлэн капсыйа һыппыт. |
| Dʼi͡etiger kelen kapsɨja hɨppɨt. |
| Войдя в дом, лег без сил. |
|
|
| Киэһэ дьэ доготторо кэлбиттэр. |
| Ki͡ehe dʼe dogottoro kelbitter. |
| Ну, вот вечером пришли товарищи. |
|
|
| Доготторо кэлэн диэбиттэр: |
| Dogottoro kelen di͡ebitter: |
| Товарищи, придя, спросили: |
|
|
| — Кайа туок буолаҥҥын һытагын? |
| "Kaja tu͡ok bu͡olaŋŋɨn hɨtagɨn?" |
| "Что с тобой, почему лежишь?" |
|
|
| — Туок угаардаак дьиэтигэр өллүм угаардаан. |
| "Tu͡ok ugaːrdaːk dʼi͡etiger öllüm ugaːrdaːn." |
| "Что за дом с угаром? Помираю от угара." |
|
|
| — Атын дьиэ туоктаак буолумуой, — диэбит балтыта. |
| "Atɨn dʼi͡e tu͡oktaːk bu͡olumu͡oj", di͡ebit baltɨta. |
| "В чужом доме чего не бывает", сказал младший брат. |
|
|
| Чаай иһэн кайаан баран утуйан каалбыттар. |
| Čaːj ihen kajaːn baran utujan kaːlbɨttar. |
| Попили чаю и уснули. |
|
|
| Бу утуйаннар һарсиэрда турбуттар, |
| Bu utujannar harsi͡erda turbuttar. |
| Так проспав, утром встали. |
|
|
| Балтылара диэбит: |
| Baltɨlara di͡ebit: |
| Младший брат сказал: |
|
|
| — Мин каалыам, эһиги һылдьыҥ. |
| "Min kaːlɨ͡am, ehigi hɨldʼɨŋ." |
| "Я останусь, вы идите." |
|
|
| Балтылара каалбыт. |
| Baltɨlara kaːlbɨt. |
| Младший брат остался. |
|
|
| Икки убайа барбыт, һылдьыбыттар. |
| Ikki ubaja barbɨt, hɨldʼɨbɨttar. |
| Два старших брата ушли. Ходили. |
|
|
| Убайдара барбытын кэннэ ууламмыт, мастаммыт дьэ. |
| Ubajdara barbɨtɨn kenne uːlammɨt, mastammɨt dʼe. |
| Вот после ухода братьев [младший] запасся водой и дровами. |
|
|
| Онтон оронугар иттэнэ тэрэйэ һыппыт. |
| Onton oronugar ittene tereje hɨppɨt. |
| Потом развалился на постели. |
|
|
| Бу оронугар һыттагына таһаара аты кытта коруобаны ыгырар һаҥа иһиллибит. |
| Bu oronugar hɨttagɨna tahaːra atɨ kɨtta koru͡obanɨ ɨgɨrar haŋa ihillibit. |
| Когда так лежал на постели, во дворе послышался голос, зовущий лошадей и коров. |
|
|
| Мунуга бултас кыммыт аанын устун. |
| Munuga bultas kɨmmɨt aːnɨn ustun. |
| Тут выглянул в дверь. |
|
|
| Көрбүтэ икки һырга оту эгэлбит арсыын аҥара киһи, миэтэри кытта миэтэрэ аҥара бытыктаак. |
| Körbüte ikki hɨrga otu egelbit arsɨːn aŋara kihi, mi͡eteri kɨtta mi͡etere aŋara bɨtɨktaːk. |
| Увидел: человек ростом в пол-аршина, с бородой в полтора метра привез два воза сена. |
|
|
| Бу киһи көрбүтэ, аттары, коруобалары аһата һылдьар. |
| Bu kihi körbüte, attarɨ, koru͡obalarɨ ahata hɨldʼar. |
| Увидел этот человек, что тот кормит лошадей и коров. |
|
|
| — Дьиэм буруотун көрөө эни, киһиэкэ наадалаак киһи киирээ эни, — диэбит. |
| "Dʼi͡em buru͡otun köröː eni, kihi͡eke naːdalaːk kihi kiːreː eni", di͡ebit. |
| "Увидит, наверное, дым над моим домом, зайдет, если что понадобится", подумал. |
|
|
| Онтон оронугар кэлэн иттэнэ һыппыт. |
| Onton oronugar kelen ittene hɨppɨt. |
| И улегся на постели. |
|
|
| Киирбит онтута. |
| Kiːrbit ontuta. |
| Тот зашел. |
|
|
| Кааман чыыкынаан киирбит. |
| Kaːman čɨːkɨnaːn kiːrbit. |
| Со скрипом вошел. |
|
|
| Ол киирэн диэбит: |
| Ol kiːren di͡ebit: |
| Так войдя, сказал: |
|
|
| — Минньигиттэн тыла һуок мин дьиэбэр того утуйа һытагын? |
| "Minnʼigitten tɨla hu͡ok min dʼi͡eber togo utuja hɨtagɨn?" |
| "Почему лежишь спишь в моем доме без моего дозволения?" |
|
|
| Инньэ гынан баран һүүһүн аһыттан ылан баран һууллары тардыам диэбитэ коппоток. |
| Innʼe gɨnan baran hüːhün ahɨttan ɨlan baran huːllarɨ tardɨ͡am di͡ebite koppotok. |
| И, схватив за челку, попытался стащить, да не смог. |
|
|
| Ону Вечерник эмэһэтигэр кокос гына олорбут. |
| Onu Večernik emehetiger kokos gɨna olorbut. |
| Вечерник рывком приподнялся на постели. |
|
|
| Ол олорон баран бытыгыттан кабан ылбыт, таһаара таһаарбыт. |
| Ol oloron baran bɨtɨgɨttan kaban ɨlbɨt, tahaːra tahaːrbɨt. |
| Приподнявшись, схватил того за бороду и потащил во двор. |
|
|
| Онтон аан иэрчэгэр бытыгын кыбытан кээспит. |
| Onton aːn i͡erčeger bɨtɨgɨn kɨbɨtan keːspit. |
| А потом защемил в петли двери бороду. |
|
|
| Бытыгын дьиэ иһин диэки түһэрбит, һубуруппут. |
| Bɨtɨgɨn dʼi͡e ihin di͡eki tüherbit, huburupput. |
| А всю бороду, в дом затащив, размотал. |
|
|
| Мунтута күнүн мэлдьи чыыкыныы һыппыт. |
| Muntuta künün meldʼi čɨːkɨnɨː hɨppɨt. |
| Тот целый день там лежал скрипел. |
|
|
| Онтон арай дьылыс гыммыт. |
| Onton araj dʼɨlɨs gɨmmɨt. |
| Потом вдруг исчез. |
|
|
| Көрбүтэ: бытыга һонон турар кыбыллан. |
| Körbüte, bɨtɨga honon turar kɨbɨllan. |
| Увидел: защемленная борода висит там же. |
|
|
| Таһаара таксан көрбүтэ һэҥийэтин тириитэ коннору барбыт. |
| Tahaːra taksan körbüte heŋijetin tiriːte konnoru barbɨt. |
| Выйдя во двор, увидел: тот отодрал кожу с подбородка. |
|
|
| Дьиэгэ киллэрэн түүрэн-түүрэн баран орон анныгар быраган кээспит. |
| Dʼi͡ege killeren tüːren-tüːren baran oron annɨgar bɨragan keːspit. |
| Бороду внес в дом, и, смотав туго, бросил под кровать. |
|
|
| Таһаара таксан, маайдиин киһитин һуолун ирдээбит. |
| Tahaːra taksan, maːjdiːn kihitin hu͡olun irdeːbit. |
| Вышел во двор и стал искать след того человека. |
|
|
| Көрбүтэ: дьиэ ааныттан таксан иккитэ эрэ атыллаабыт, ол гынан баран ойбут быһыылаак, каана да һуок, һуола да һуок. |
| Körbüte, dʼi͡e aːnɨttan taksan ikkite ere atɨllaːbɨt, ol gɨnan baran ojbut bɨhɨːlaːk, kaːna da hu͡ok, hu͡ola da hu͡ok. |
| Смотрит: тот, выйдя из дверей, сделал только два шага, потом, наверное, прыгнул — ни крови, ни следа не осталось. |
|
|
| Дьиэтигэр киирэн чаай иһэн баран оронугар тэрэйэ һыппыт. |
| Dʼi͡etiger kiːren čaːj ihen baran oronugar tereje hɨppɨt. |
| Войдя в дом, попил чаю и лег, развалившись, на постели. |
|
|
| Бу һыттагына, ыбайдара кэлбиттэр. |
| Bu hɨttagɨna, ɨbajdara kelbitter. |
| Когда так лежал, пришли братья. |
|
|
| Ыбайдарын маании тимир бытыгынан кырбаан баран орон үрдүтүгэр бырагаттаан кээспит. |
| ɨbajdarɨn maːniː timir bɨtɨgɨnan kɨrbaːn baran oron ürdütüger bɨragattaːn keːspit. |
| Братьев исхлестал той железной бородой и побросал на постель. |
|
|
| һарсиэрда убайдара тиллибиттэр өлүөр, оспуттар. |
| Harsi͡erda ubajdara tillibitter ölü͡ör, osputtar. |
| Наутро братья ожили, поправились. |
|
|
|
|
|
| — Чэ биһиги көрдүү барыакпыт һити һуолу. |
| "Če bihigi kördüː barɨ͡akpɨt hiti hu͡olu." |
| "Ну, мы пойдем искать те следы." |
|
|
| Үктээн турбут уллуҥагын устатын туругунан каампыттар. |
| Ükteːn turbut ulluŋagɨn ustatɨn turugunan kaːmpɨttar. |
| Пошли по следу его ступни. |
|
|
| Кара һарсиэрдааҥҥыттан киэһээҥҥи дылы кааман биир уллуҥ һуолун булбуттар. |
| Kara harsi͡erdaːŋŋɨttan ki͡eheːŋŋi dɨlɨ kaːman biːr ulluŋ hu͡olun bulbuttar. |
| Шли от раннего утра до вечера, нашли еще след одной ступни. |
|
|
| Онтон эмиэ каампыттар ол уллуҥ һуолун туругунан. |
| Onton emi͡e kaːmpɨttar ol ulluŋ hu͡olun turugunan. |
| Опять пошли по следу той ступни. |
|
|
| Ол кааманнар тийбиттэр һир кайагаһыгар. |
| Ol kaːmannar tijbitter hir kajagahɨgar. |
| Так пройдя, подошли к отверстию в земле. |
|
|
| Ол кайагас устун түһээрилэр мунна токтообуттар. |
| Ol kajagas ustun tüheːriler munna toktoːbuttar. |
| Остановились здесь, намереваясь спуститься в эту дыру. |
|
|
| Бу токтоон һубэлиир арай Вечерник: |
| Bu toktoːn hubeliːr araj Večernik: |
| Когда так стояли, вот Вечерник советует: |
|
|
| — Дьэ мин түһүөм, — диир, — бу кайагас устун. |
| "Dʼe min tühü͡öm", diːr, "bu kajagas ustun. |
| "Вот я спущусь", говорит, "в эту дыру. |
|
|
| ЭҺиги мээйдиин дьиэгитигэр баран олоруҥ. |
| Ehigi meːjdiːn dʼi͡egitiger baran oloruŋ. |
| А вы возвращайтесь в тот дом, ждите. |
|
|
| Дөгөмнүк наадабын һиттэкпинэ үһүс күммэр кэлиэм, — диир. |
| Dögömnük naːdabɨn hittekpine ühüs kümmer keli͡em", diːr. |
| Если скоро достигну цели, приду на третий день", говорит. |
|
|
| — Ол үһүс күн бүтэһигэр кэлээриҥ, бу кайагаска. |
| "Ol ühüs kün bütehiger keleːriŋ, bu kajagaska. |
| "К концу того третьего дня приходите сюда, к этому отверстию. |
|
|
| Онно быа һытар, бу быа устун түһүүһүбүн. |
| Onno bɨ͡a hɨtar, bu bɨ͡a ustun tühüːhübün." |
| Тут лежит веревка, спущусь, наверное, по этой веревке." |
|
|
| Инньэ гынан бэйэтэ түһэн испит быа устун. |
| Innʼe gɨnan bejete tühen ispit bɨ͡a ustun. |
| И сам стал спускаться по веревке. |
|
|
| Ол түһэн һир түгэгигэр тийбит. |
| Ol tühen hir tügegiger tijbit. |
| Спустившись, достиг дна земли. |
|
|
| Онно үктэммитэ маайдиин киһитин һуола баар. |
| Onno üktemmite maːjdiːn kihitin hu͡ola baːr. |
| И, ступив туда, увидел следы: того человека. |
|
|
| Каана һүүрдэ һүүрбүтүнэн баран каалбыт. |
| Kaːna hüːrde hüːrbütünen baran kaːlbɨt. |
| Тот, исходя кровью, пошел дальше. |
|
|
| Бу иһэн тийбит тимир дьиэгэ. |
| Bu ihen tijbit timir dʼi͡ege. |
| Дошел до железного дома. |
|
|
| Бу аанын арыйа тардан ылбыт. |
| Bu aːnɨn arɨja tardan ɨlbɨt. |
| Открыл дверь того дома. |
|
|
| Манна көрбүтэ кыыс олорор, ыраактаагытын кыыһа. |
| Manna körbüte kɨːs oloror, ɨraːktaːgɨtɨn kɨːha. |
| Тут увидел: девица сидит, дочь его царя. |
|
|
| Ол кииртин ыйытар: |
| Ol kiːrtin ɨjɨtar: |
| Когда вошел, [та] спрашивает: |
|
|
| — Кантан кэлэгин? |
| "Kantan kelegin?" |
| "Откуда идешь?" |
|
|
| Онтута диэбит: |
| Ontuta di͡ebit: |
| Тот сказал: |
|
|
| — Ыраактаагыттан кэлэбин. |
| "ɨraːktaːgɨttan kelebin. |
| — Иду от царя. |
|
|
| Ол ыраактаагы эйигин көрдөтө ыыппыта. |
| Ol ɨraːktaːgɨ ejigin kördötö ɨːppɨta. |
| Тот царь послал тебя разыскать. |
|
|
| Дьэ мунна киһи ааспатага дуо? — диэбит. |
| Dʼe munna kihi aːspataga du͡o", di͡ebit. |
| Тут, вот, не проходил человек?", спросил. |
|
|
| — Миэкээ эрим ааспыта. |
| "Mi͡ekeː erim aːspɨta. |
| "Мой муж прошел. |
|
|
| Вечерник бытыкпын быста диэтэ. |
| "Večernik bɨtɨkpɨn bɨsta", di͡ete. |
| Сказал: "Вечерник оторвал бороду." |
|
|
| Аны миигиттэн бараҥҥын үс күнү барыаҥ. |
| Anɨ miːgitten baraŋŋɨn üs künü barɨ͡aŋ. |
| Выйдя от меня, будешь идти три дня. |
|
|
| Ол бараҥҥын байгалга тийиэҥ. |
| Ol baraŋŋɨn bajgalga tiji͡eŋ. |
| Так подойдешь к морю. |
|
|
| Байгалы туора гирбэй һытыага. |
| Bajgalɨ tu͡ora girbej hɨtɨ͡aga. |
| Поперек моря протянется горный хребет. |
|
|
| Миэкэ эрим гиэнин болото баар. |
| Mi͡eke erim gi͡enin boloto baːr. |
| У меня хранится меч мужа. |
|
|
| Ол болоту эн ыл, — диэн, һыттыгын анныттан биэрбит. |
| Ol bolotu en ɨl", di͡en, hɨttɨgɨn annɨttan bi͡erbit. |
| Ты бери тот меч", сказав, из-под подушки достала и подала. |
|
|
| — Гирбэй диэбитиҥ киһи буолуога. |
| "Girbej di͡ebitiŋ kihi bu͡olu͡oga. |
| "То, что примешь за гору, на самом деле человек. |
|
|
| Дьэ маҥнай улакан абааһыны-гирбэйи үөрэгэстээн көрөөр. |
| Dʼe maŋnaj ulakan abaːhɨnɨ-girbeji ü͡öregesteːn köröːr. |
| Сначала постарайся перерубить того большого абаасы-гору. |
|
|
| Ол коойньутугар уһун бытыктаак киһиҥ һытыага. |
| Ol koːjnʼutugar uhun bɨtɨktaːk kihiŋ hɨtɨ͡aga. |
| За пазухой у него будет лежать человек с длинной бородой. |
|
|
| Онтон төннүөккүт, — диир. |
| Onton tönnü͡ökküt", diːr. |
| Оттуда вернетесь", говорит. |
|
|
| Чаай испит. |
| Čaːj ispit. |
| Попил чаю. |
|
|
| Чаай иһэн баран чэ каампыт, барбыт. |
| Čaːj ihen baran če kaːmpɨt, barbɨt. |
| Попив чаю, вот пошел. |
|
|
| Дьэ тийбит маайдиин абааһыта баар һиригэр. |
| Dʼe tijbit maːjdiːn abaːhɨta baːr hiriger. |
| Вот пришел к тому месту, где был тот абаасы. |
|
|
| Ол тийэн кааман кэлбитэ, онтута тогус бастаак абааһы эбит. |
| Ol tijen kaːman kelbite, ontuta togus bastaːk abaːhɨ ebit. |
| Подошел, а тот абаасы был, оказывается, о девяти головах. |
|
|
| Тогус баһын төрдүнэн быһа оксубут. |
| Togus bahɨn tördünen bɨha oksubut. |
| Отсек все девять голов до основания. |
|
|
| Инньэ гынан маайдиин күччүккээн киһи мантытын коойньутугар һытар эбит. |
| Innʼe gɨnan maːjdiːn küččükkeːn kihi mantɨtɨn koːjnʼutugar hɨtar ebit. |
| А давешний крошечный человек, оказывается, лежит за пазухой у того [абаасы]. |
|
|
| Ону ортотунан быһа оксубут. |
| Onu ortotunan bɨha oksubut. |
| Его перерубил пополам. |
|
|
| Инньэ гынан баран кыыһыгар төннөн кэлбит. |
| Innʼe gɨnan baran kɨːhɨgar tönnön kelbit. |
| После этого возвратился к девушке. |
|
|
| Кыыһыгар кэлэн иэдэйбэккэ чаай испит. |
| Kɨːhɨgar kelen i͡edejbekke čaːj ispit. |
| Придя к девушке, не спеша выпил чаю. |
|
|
| Чаай иһэн бүтэн баран камнаабыттар. |
| Čaːj ihen büten baran kamnaːbɨttar. |
| Попив чаю, двинулись в путь. |
|
|
| Бу кэлэннэр маайдиин түспүт быаларыгар кэлбиттэр. |
| Bu kelenner maːjdiːn tüspüt bɨ͡alarɨgar kelbitter. |
| Подошли к веревке, по которой спустился. |
|
|
| Быаны тардыалаабыт, доготторун үрдүтүгэр һэрэйиэктэрин һэрэйбиттэр: |
| Bɨ͡anɨ tardɨ͡alaːbɨt, dogottorun ürdütüger hereji͡ekterin herejbitter: |
| Подергал за веревку, чтоб предупредить ожидавших наверху друзей. |
|
|
| һубуйбуттар [доготторо]. |
| Hubujbuttar [dogottoro]. |
| Те и потянули. |
|
|
| Иккиэннэрин һубуттаан таһаарбыттар доготторо. |
| Ikki͡ennerin hubuttaːn tahaːrbɨttar dogottoro. |
| Друзья вытянули их обоих. |
|
|
| һубуйтаан таһаараннар маайдииҥҥи дьиэлэригэр кэлбиттэр. |
| Hubujtaːn tahaːrannar maːjdiːŋŋi dʼi͡eleriger kelbitter. |
| Вытянув их, возвратились к тому дому. |
|
|
| Бу дьиэгэ кэлэннэр икки күн өрөөбүттэр. |
| Bu dʼi͡ege kelenner ikki kün öröːbütter. |
| К тому дому прибыв, пробыли два дня. |
|
|
| Дьэ ол гынан баран түөрт киһи буолан камнаабыттар, бэйэлэрин дьиэлэригэр. |
| Dʼe ol gɨnan baran tü͡ört kihi bu͡olan kamnaːbɨttar, bejelerin dʼi͡eleriger. |
| После этого, теперь вчетвером, двинулись к себе домой. |
|
|
| Ыраактаагыга кэлэн көтөн түспүттэр дьиэлэригэр. |
| ɨraːktaːgɨga kelen kötön tüspütter dʼi͡eleriger. |
| Приехав, вскочили в дом царя. |
|
|
| — Дьэ эгэллим, — диэбит Вечерник, — кыыскын. |
| "Dʼe egellim", di͡ebit Večernik, "kɨːskɨn." |
| "Вот привез", сказал Вечерник, "твою дочь." |
|
|
| Ыраактаагы диэбит: |
| ɨraːktaːgɨ di͡ebit: |
| Царь сказал: |
|
|
| — Тээтэгин кытта маамагын көһөрөн эгэлиэкпит. |
| "Teːtegin kɨtta maːmagɨn köhörön egeli͡ekpit." |
| "Отца с матерью перевезем сюда." |
|
|
| Инньэ гынан үс атынан бараннар тээтэтин кытта мааматын көһөрдүнэн эгэлбиттэр. |
| Innʼe gɨnan üs atɨnan barannar teːtetin kɨtta maːmatɨn köhördünen egelbitter. |
| Потом поехали и перевезли на трех подводах отца с матерью. |
|
|
| Дьэ инньэ гынан курумнаабыттар ыраактаагы кыыһын ылан. |
| Dʼe innʼe gɨnan kurumnaːbɨttar ɨraːktaːgɨ kɨːhɨn ɨlan. |
| По случаю женитьбы на дочери царя устроили свадьбу. |
|
|
| Ыраактаагы бэйэтин оннутугар Вечерниги ыраактаагы оҥорбут. |
| ɨraːktaːgɨ bejetin onnutugar Večernigi ɨraːktaːgɨ oŋorbut. |
| Царь вместо себя царем поставил Вечерника. |
|
|
| Бэйэтэ заместитель буолбут. |
| Bejete zamestitelʼ bu͡olbut. |
| Сам стал заместителем. |
|
|
| Икки ыбайын оҥорбут бэйэтигэр масчыт, ууһут. |
| Ikki ɨbajɨn oŋorbut bejetiger masčɨt, uːhut. |
| Двух братьев определил дровосеком и водоносом. |
|
|
| Инньэ гынан байан-тотон олорбуттара уһуга. |
| Innʼe gɨnan bajan-toton olorbuttara uhuga. |
| И зажили потом богато и сытно. |
|
|