| Умнаһыт паасынай олорбут. |
| Umnahɨt paːsɨnaj olorbut. |
| Жил нищий крестьянин. |
|
|
| Бу паасынай өлбүтүгэр буор голомотугар уол огото тулаайак каалар. |
| Bu paːsɨnaj ölbütüger bu͡or golomotugar u͡ol ogoto tulaːjak kaːlar. |
| Когда этот крестьянин помер, в земляном чуме-голомо остался сын сиротой. |
|
|
| Бу ого аччыктаан өлөрө буолар. |
| Bu ogo aččɨktaːn ölörö bu͡olar. |
| Этот мальчик от голода пропадал. |
|
|
| Буну һаһыл булар. |
| Bunu hahɨl bular. |
| Нашла его лиса. |
|
|
| — Мин эньигин киһи оҥоруом, — диир, |
| "Min enʼigin kihi oŋoru͡om", diːr. |
| "Я тебя человеком сделаю", сказала. |
|
|
| — Баай киһи буолуоҥ, баай дьактары дьактар ылан биэриэм. |
| "Baːj kihi bu͡olu͡oŋ, baːj dʼaktarɨ dʼaktar ɨlan bi͡eri͡em." |
| "Станешь богатым, женю тебя на богатой женщине." |
|
|
| Инньэ диэн баран һаһыл Этиҥ ыраактаагытыгар барар. |
| Innʼe di͡en baran hahɨl Etiŋ ɨraːktaːgɨtɨgar barar. |
| Сказав это, лиса пошла к царю Грому. |
|
|
| Этиҥ ыраактаагытыгар тийэн диир: |
| Etiŋ ɨraːktaːgɨtɨgar tijen diːr: |
| Пришла к царю Грому и сказала: |
|
|
| — Ааттаак баай уол киһи баар. |
| "Aːttaːk baːj u͡ol kihi baːr. |
| "Есть один очень богатый юноша. |
|
|
| Гини эн кыыскын һуорумньулата ыытта. |
| Gini en kɨːskɨn hu͡orumnʼulata ɨːtta. |
| Он послал меня сватать твою дочь. |
|
|
| Кыыһыҥ һулуутун тыа кыылын бастыҥын, арааһын ыытыак буолла. |
| Kɨːhɨŋ huluːtun tɨ͡a kɨːlɨn bastɨŋɨn, araːhɨn ɨːtɨ͡ak bu͡olla. |
| Обещает калым прислать: лесных зверей самых отборных. |
|
|
| Ол кыыллары тус туһунан дьиэгэ ас бэлэмнээн тоһуйуоҥ үһү, — диир. |
| Ol kɨːllarɨ tus tuhunan dʼi͡ege as belemneːn tohuju͡oŋ ühü", diːr. |
| Пусть примут тех зверей в отдельных домах, приготовив для них еду", сказала. |
|
|
| Этиҥ ыраактаагы һөбүлэммит. |
| Etiŋ ɨraːktaːgɨ höbülemmit. |
| Царь Гром согласился. |
|
|
| Һаһыл албун төттөрү һүүрбүт. |
| Hahɨl albun töttörü hüːrbüt. |
| Лиса-плутовка обратно побежала. |
|
|
| Тыа кыылларын арааһын көрсөн һаҥарар: |
| Tɨ͡a kɨːllarɨn araːhɨn körsön haŋarar: |
| Встречая разных лесных зверей, говорила: |
|
|
| — Этиҥ ыраактаагы баайа-тото батымыйа эһиэкэ ас тэрийдэ. |
| "Etiŋ ɨraːktaːgɨ baːja-toto batɨmɨja ehi͡eke as terijde. |
| "Царь Гром такой богатый и щедрый, что приготовит для всех вас пищу. |
|
|
| Ону баран аһыыр үһүгүт. |
| Onu baran ahɨːr ühügüt." |
| Зовет, чтоб отведали." |
|
|
| Кыыл бөгө аалин буолан тийэллэр аһыы. |
| Kɨːl bögö aːlin bu͡olan tijeller ahɨː. |
| Множество зверей стадами и стаями пришли отведать. |
|
|
| Этиҥ ыраактаагы үөрэр, күтүөтүм баай киһи эбит диир. |
| Etiŋ ɨraːktaːgɨ ü͡örer, "kütü͡ötüm baːj kihi ebit" diːr. |
| Царь Гром обрадовался, что попался богатый зять. |
|
|
| Кыыллар аһыы турдактарына, били дьиэлэри катаан кэбиһэллэр. |
| Kɨːllar ahɨː turdaktarɨna, bili dʼi͡eleri kataːn kebiheller. |
| Когда звери ели, заперли те дома. |
|
|
| Һаһыл албун Этиҥ ыраактаагыга тийэр. |
| Hahɨl albun Etiŋ ɨraːktaːgɨga tijer. |
| Лиса-плутовка пришел к царю Грому. |
|
|
| — Кайа, кыыллар кэллилэр дьүрү? |
| "Kaja, kɨːllar kelliler dʼürü?" |
| "Ну, пришли звери?" |
|
|
| — Кэллилэр. |
| "Kelliler." |
| "Пришли." |
|
|
| — Күтүөт уол бокуойа һуок. |
| "Kütü͡öt u͡ol boku͡oja hu͡ok. |
| "Зять пока занят. |
|
|
| Һотору һолотуой караабынан кэлиэ, — диир. |
| Hotoru holotu͡oj karaːbɨnan keli͡e", diːr. |
| Скоро прибудет на золотом корабле", сказала. |
|
|
| Уолугар төттөрү һүүрэн тийэр. |
| U͡olugar töttörü hüːren tijer. |
| Прибежала обратно к парню. |
|
|
| Талагынан куһаган болуот оҥорторор. |
| Talagɨnan kuhagan bolu͡ot oŋortoror. |
| Велела из тальника сколотить плохонький плотик. |
|
|
| Араас һир һибэккитинэн һимэтэр, ыраактан һиэдэрэй, баскуой буолан көстөр. |
| Araːs hir hibekkitinen himeter, ɨraːktan hi͡ederej, basku͡oj bu͡olan köstör. |
| Велела украсить разными полевыми цветами, чтоб издали казался красивым и нарядным. |
|
|
| Тыал күн Этиҥ ыраактаагыга усталлар. |
| Tɨ͡al kün Etiŋ ɨraːktaːgɨga ustallar. |
| В ветреный день плыли к царю Грому. |
|
|
| Этиҥ ыраактаагы көрбүтэ: байгал устун һолотуой караап иһэр, һиэдэрэй өҥнөөк. |
| Etiŋ ɨraːktaːgɨ körbüte, bajgal ustun holotu͡oj karaːp iher, hi͡ederej öŋnöːk. |
| Увидел царь Гром: по морю плывет золотой корабль, нарядный и цветной. |
|
|
| Ыраактаагы үөрэр. |
| ɨraːktaːgɨ ü͡örer. |
| Царь обрадовался. |
|
|
| Тыал түспүтүгэр болуот ыһыллан каалар. |
| Tɨ͡al tüspütüger bolu͡ot ɨhɨllan kaːlar. |
| Когда поднялся ветер, плот развалился. |
|
|
| Һаһыл албун Этиҥ ыраактаагыга һүүрэн тийэр, диир: |
| Hahɨl albun Etiŋ ɨraːktaːgɨga hüːren tijer, diːr: |
| Прибежала лиса-плутовка к царю Грому и сказала: |
|
|
| — Иэдээн буолла, һолотуой караап тимирдэ. |
| "i͡edeːn bu͡olla, holotu͡oj karaːp timirde. |
| "Случилась беда, потонул золотой корабль. |
|
|
| Күтүөтүҥ киһи бэрдэ буолан орто, таһагаһа барыта ууга барда, бэйэтэ һыгынньак каалла. |
| Kütü͡ötüŋ kihi berde bu͡olan orto, tahagaha barɨta uːga barda, bejete hɨgɨnnʼak kaːlla. |
| Твой зять, человек отважный, спасся, а все имущество пропало, сам остался голым. |
|
|
| Таҥаста ыыт. |
| Taŋasta ɨːt." |
| Пришли одежду." |
|
|
| Этиҥ ыраактаагы уолга бастыҥ таҥаһы, бэйэтин караабын ыытар. |
| Etiŋ ɨraːktaːgɨ u͡olga bastɨŋ taŋahɨ, bejetin karaːbɨn ɨːtar. |
| Царь Гром послал парню лучшую одежду и свой корабль. |
|
|
| һаһыл албун уолун һүбэлиир: |
| Hahɨl albun u͡olun hübeliːr: |
| Лиса-плутовка советовал парню: |
|
|
| — Ыраактаагыга тийэҥҥин таҥаскын көрүнүмэ, одуургуоктара. |
| "ɨraːktaːgɨga tijeŋŋin taŋaskɨn körünüme, oduːrgu͡oktara. |
| "У царя своей одежды не разглядывай, приметят. |
|
|
| Тоҥкос эрэ гынан дорооболос. |
| Toŋkos ere gɨnan doroːbolos. |
| Здоровайся только поклоном. |
|
|
| Аһыыргар дьон аһыырын көрөн аһаа, арыгыны бэрт кыратык ис. |
| Ahɨːrgar dʼon ahɨːrɨn körön ahaː, arɨgɨnɨ bert kɨratɨk is." |
| Во время еды примечай, как едят другие, вина пей совсем мало." |
|
|
| Уол Этиҥ ыраактаагыга тийэр караабын миинэн, таҥаһын таҥнан. |
| U͡ol Etiŋ ɨraːktaːgɨga tijer karaːbɨn miːnen, taŋahɨn taŋnan. |
| Приехал парень к царю Грому на его корабле, в его одежде. |
|
|
| Курум бөгө буолар. |
| Kurum bögö bu͡olar. |
| Устроили богатую свадьбу. |
|
|
| Караабынан төннөллөр. |
| Karaːbɨnan tönnöllör. |
| На том корабле и возвратились. |
|
|
| һаһыл албун һаҥарар: |
| Hahɨl albun haŋarar: |
| Лиса-плутовка сказала: |
|
|
| — Буор голомогор токтообокко ааһаар, атын ыраактаагы һолотуой гуоратыгар чугаһаан баран токтоор уонна минигин ыҥыртараар. |
| "Bu͡or golomogor toktoːbokko aːhaːr, atɨn ɨraːktaːgɨ holotu͡oj gu͡oratɨgar čugahaːn baran toktoːr u͡onna minigin ɨŋɨrtaraːr. |
| "Не останавливайся у своей землянки, остановись неподалеку от золотого города чужого царя и вели позвать меня. |
|
|
| Дьонум-норуотум төһө бэркэ олорорун билэн кэл диэр, миниэкэ. |
| Dʼonum-noru͡otum töhö berke olororun bilen kel di͡er, mini͡eke." |
| Мне прикажешь сходить узнать, как живется моему народу." |
|
|
| һаһыл эппитин курдук уол бэйэтин голомотун ааһар. |
| Hahɨl eppitin kurduk u͡ol bejetin golomotun aːhar. |
| Как сказала лиса, парень проехал мимо своего голомо. |
|
|
| Атын ыраактаагы һолотуой гуоратыгар чугаһыыр. |
| Atɨn ɨraːktaːgɨ holotu͡oj gu͡oratɨgar čugahɨːr. |
| Приближался к золотому городу чужого царя. |
|
|
| Токтоот туран диир: |
| Toktoːt turan diːr: |
| Останавился и сказал: |
|
|
| — Дьонум-норуотум төһө бэркэ олорорун билиэм этэ. |
| "Dʼonum-noru͡otum töhö berke olororun bili͡em ete. |
| "Хочу узнать, как живется моему народу. |
|
|
| Били һаһылым канна барда, билэн кэлиэн, — диир. |
| Bili hahɨlɨm kanna barda, bilen keli͡en", diːr. |
| Где пропала моя лиса, разузнала бы", сказала. |
|
|
| Һаһыл албун кэлбитигэр һаҥарар. |
| Hahɨl albun kelbitiger haŋarar. |
| Когда пришла лиса-плутовка, отдал приказание. |
|
|
| Һаһыл албун баран һолотуой гуорат ыраактаагытыгар һаҥарар: |
| Hahɨl albun baran holotu͡oj gu͡orat ɨraːktaːgɨtɨgar haŋarar: |
| Лиса-плутовка прибежала и сказала царю золотого города: |
|
|
| — Этиҥ ыраактаагы эһигини эһэ кэллэ. |
| "Etiŋ ɨraːktaːgɨ ehigini ehe kelle. |
| "Царь Гром идет вас уничтожить. |
|
|
| Куота оксуҥ. |
| Ku͡ota oksuŋ. |
| Быстрее убегайте. |
|
|
| Ити тыага таксан һаһыҥ, төбөгүт эрэ көстөр курдук. |
| Iti tɨ͡aga taksan hahɨŋ, töbögüt ere köstör kurduk." |
| Спрячьтесь в том лесу, чтоб только головы были видны." |
|
|
| һолотуой гуорат ыраактаагытын норуота бары тыага куотар, Этиҥ ыраактаагыттан куттанан. |
| Holotu͡oj gu͡orat ɨraːktaːgɨtɨn noru͡ota barɨ tɨ͡aga ku͡otar, Etiŋ ɨraːktaːgɨttan kuttanan. |
| Весь народ царя золотого города убежал в лес, испугавшись царя Грома. |
|
|
| Һаһыл албун уолга ытаан кэлэр: |
| Hahɨl albun u͡olga ɨtaːn keler: |
| Лиса-плутовка к парню возвратилась с плачем: |
|
|
| — Дьоммутун Абааһы ыраактаагыта бараабыт. |
| "Dʼommutun Abaːhɨ ɨraːktaːgɨta baraːbɨt. |
| "Народ наш истребил царь злых духов. |
|
|
| Һиэн-һиэн баран ол ойуурга һаһа һыталлар. |
| Hi͡en-hi͡en baran ol ojuːrga haha hɨtallar. |
| Всех съев, спрятались в том лесу. |
|
|
| Кылыҥҥын көрдөс — этиҥнээтин. |
| Kɨlɨŋŋɨn kördös — etiŋneːtin." |
| Попроси тестя — пусть поразит их молнией." |
|
|
| Уол кыннытыттан көрдөһөр "этиҥнээ" диэн. |
| U͡ol kɨnnɨtɨttan kördöhör "etiŋneː" di͡en. |
| Парень просит тестя ударить [молнией]. |
|
|
| Этиҥ ыраактаагы дьэ этиҥнээн һаайар били ойууру, һолотуой гуорат биир да киһитэ орпот. |
| Etiŋ ɨraːktaːgɨ dʼe etiŋneːn haːjar bili ojuːru, holotu͡oj gu͡orat biːr da kihite orpot. |
| Вот царь Гром ударил [молнией] в тот лес — ни одного человека из золотого города не осталось в живых. |
|
|
| Уол били һолотуой гуоракка киирэн олоксуйар, ыраактаагы буолар. |
| U͡ol bili holotu͡oj gu͡orakka kiːren oloksujar, ɨraːktaːgɨ bu͡olar. |
| Парень поселился в том золотом городе, стал царем. |
|
|
| Этиҥ ыраактаагы кыыһын ыллага ол. |
| Etiŋ ɨraːktaːgɨ kɨːhɨn ɨllaga ol. |
| Так и женился [он] на дочери царя Грома. |
|
|
|
|
|